Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги 
147 
Refleksiya – (lotincha‖‚reflixio‛‖– ortga qaytish) bu inson ongi aktlari turlaridan 
biri,‖ya’ni‖ong‖harakati‖bo’lib,‖subyektning‖o’z‖(ichki)‖psixik‖tuyg’u‖va‖holatlarini‖bilish‖
jarayoni sifatida qaraladi. 
Refleksiya - bu ko'p jihatdan inson hayotining ontologik tomonini ifodalaydi va 
insonning o'ziga xos xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Rus olimlari V.I.Slobodchikov 
va Y.I.Isayevlar refleksiya inson sub'ektivligining eng muhim, markaziy hodisasi 
ekanligini bildirib, quyidagi ta'rifni beradi: "... bu odamning o'ziga xos qobiliyati bo'lib, 
u odamga o'z fikrlarini tahlil qilishga va mustaqil bildirishga imkon beradi, 
shuningdek, hissiy holatlar, kechinmalar, odamlarning xatti-harakatlari va 
munosabatlarini aks ettiradi, umuman olganda - alohida e'tibor (tahlil va baholash) va 
amaliy o'zgarish (o'zgarish va rivojlanish)ga imkon beradi [1, 82 b.]. 
Refleksiya‖hodisasi‖bo’yicha‖rus‖olimlari‖tomonidan‖ko’plab‖ilmiy‖ishlar‖amalga‖
oshirilgan. Aynan, refleksiya hodisasi: 
- umumiy psixologik xususiyat sifatida (Vigotskiy L.S., Zak A.Z., Kulyutin 
Yu.N., Matyushkin A.M., Semenov I.N., va boshq.); 
- pedagogik‖ jarayon‖ bilan‖ bog’liq‖ holda‖ pedagogik‖ refleksiya‖ xususiyatlari‖
(Gutkina N.I., Kovalev B.P., Kulyutkin Yu.N., Semenov I.N., Stepanov S.Yu. va 
boshqalar); 
- alohida fikrlash shakli sifatida (Alekseyev N.G., Brushlinskiy A.V., Rubinshteyn 
S.L.); 
- aloqa vositasi sifatida (Andreyeva G.M., Bodalyev A.A., Kondratiyeva S.V.) lar 
tomonidan tadqiq etilgan. 
Mutaxassis kadrlarning amalda fikrlash jarayonini va fikriy amaliyot 
muammosini tadqiq etgan ingliz olimi Donald Shon refleksiya jarayoniga alohida 
to’xtalib,‖quyidagi‖fikrni‖bildiradi:‖‚<‖refleksiyada‖shaxs‖o'zining‖intuitiv‖bilimlarini‖va‖
qobiliyatini ochib beradi va ba'zan bu imkoniyatlardan noyob, noaniq va qarama-qarshi 
vaziyatlarni yengish uchun foydalanadi [2]. 
Refleksiya‖ «Men»‖ - obrazi‖ egasining‖ ongiga‖ taalluqli‖ jarayon‖ bo’lib,‖ u‖ har‖ bir‖
shaxsdagi‖ o‘z‖ shaxsiyatini‖ o‘ziga‖ xos‖ ximoya‖ qilish‖ mexanizmidir.‖ Bunday‖ himoya‖
mexanizmi‖ shaxsni‖ ko‘pincha‖ turli‖ xil‖ yomon‖ asoratlardan,‖ xissiy‖ kechinmalardan‖
asraydi. Lekin shuni alohida‖ ta’kidlash‖ lozimki,‖ «Men»‖ - obrazining ijobiy yoki 
salbiyligida‖ shaxsni‖ o‘rab‖ turgan‖ tashqi‖ muhit,‖ o‘zgalar‖ va‖ ularning‖ munosabati‖ katta‖
rol‖o‘ynaydi. 
V.I.Slobodchikovning‖ fikricha,‖ refleksiya‖ orqali‖ ta’lim-tarbiya jarayoni 
ishtirokchilarining‖ o’z‖ faoliyatiga‖ bo’lgan‖ munosabati‖ muvofiqlashtiriladi‖ va‖
hamkorlikdagi faoliyatning shakl va mazmuniga mos ravishda mazkur faoliyatning 
qayta‖tashkil‖etilishi‖ta’minlanadi‖*3,‖51‖b.+. 
G.M.Kodjaspirova va A.Yu.Kodjaspirovlar refleksiya tushunchasini fikrlash, o’z-
o’zini‖ anglash,‖ o’zini-o’zi‖ nazorat‖ qilish;‖ o’zining‖ shaxsiy‖ xatti-harakatlari va ularning 
oqibatlarini‖ anglash‖ uchun‖ yo’naltirilgan‖ faoliyat,‖ insonning‖ nazariy‖ faoliyatlarining‖
shakli,‖ya’ni‖o’tmishga‖(orqaga)‖murojaat‖qilish‖sifatida‖talqin‖etadi‖*4+. 
D.Xakimovaning qayd etishicha, refleksiya samarali fikrlashning muhim 
mexanizmi, yuz berayotgan hodisani keng tizim kontekstida tushunish jarayonlarini 
alohida tashkil etish (u vaziyat va harakatlarni baholashni, vaziyatlarni hal qilish 

---