MA’RUF AR-RUSAFI
(1875-1945)
Shoir Bag‘dodda kurd oilasida dunyoga keldi. U boshlang‘ich ta’limni Bag‘dodda oldi.
Keyinchalik Bag‘dodda arab adabiyotidan, Konstantinopoldagi Davlat Oliy maktabida arab
122
tilidan dars berdi. Adib Turkiya parlamenti departamentiga saylandi, ammo ko‘p o‘tmay
hukumat bilan ixtilofda bo‘lgani uchun davlat ishlarini tark etdi. Ar-Rusafi jasorat bilan o‘z
qarashlarini himoya qilar, mamlakatning tez sur’atlar bilan rivojlanishi tarafdori edi.
Ar-Rusafi o‘zidan ham poetik, ham nasriy asarlardan iborat juda boy adabiy meros
qoldirdi. Ayniqsa, uning "Ar-Rusafiyot" nomi bilan 1910 va 1931 yillarda nashr etilgan devoni
juda mashhur.
Ar-Rusafiy she’riyati bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Shoir an’anaviy shakl va
janrlardan foydalangan bo‘lsa ham, uning she’rlari zamon ruhi bilan sug‘orilgan, til va uslub
jihatidan sodda va tushunarli edi. Zamonasining turli jihatlarini, xususan, ijtimoiy
munosabatlarni qalamga olar ekan, u o‘z asarlarida xalq hayotini yaxshilash g‘oyalarini,
odamlarning orzu-umidlarini ifodalashga harakat qildi.
Ar-Rusafiyning she’rlari xalq orzu-umidlari haqqoniy aks ettirilgani, odamlar qalbida
jo‘sh urib turgan g‘azab va nafratni ifodalagani uchun Iroq xalqi, boshqa arab mamlakatlari
aholisi orasida keng tarqalgan edi. Shoir o‘z xalqini ozod ko‘rishni istardi. Ammo Iroq istiqlolini
qo‘lga kiritish bunchalik uzoq muddatlarga cho‘zilgani unda umidsizlik, chorasizlik
kayfiyatlarini tug‘dirardi.
Arablar, aytingchi, kelarmi, qachon -
Siz g‘aflat uyqusin tark etgan zamon.
Ar-Rusafiy "Iroqda so‘z erkinligi" she’rida yuraksizlik tufayli zolimlarga qulluq qiluvchi
shoirlarni achchiq so‘zlar bilan tanqid qiladi:
Jim bo‘lingiz! So‘z taqiqlangan,
Uyquga cho‘ming-u, qaytib uyg‘onmang.
Uxlab, tush ko‘rayotganlar baxtlidir bugun,
"Millat ozodligi" so‘zini endi unuting.
Kamsuqum bo‘lganlar orom yashaydi,
Dolzarb mavzularni chetlab o‘tganlar!..
Ammo shoir pirovard g‘alabaga ishonar va bu ishonch unga umid bag‘ishlardi:
Ojiz huquqini olur, yo‘qolur zulm,
Zolimlar ham yo‘q bo‘lur bir kun.
Bunyodkorlik shafag‘i yarqirab-
Vatan osmoniga yoyilar so‘zsiz.
Shoir hal qiluvchi bu kurashda asosiy rahbarlik rolini ishchilar sinfi o‘ynaydi, deb
hisoblar, shuning uchun ham hokim tabaqalar o‘zlarining asosiy zarbalarini milliy-ozodlik
harakatida munosib o‘rin egallash uchun kurashayotgan ishchilar sinfiga qarshi qaratgan bir
mahalda, ularni himoya qilib asarlar yozdi.
Ar-Rusafiyning "Ishchilarga" asari shoirning mehnat kishisining jamiyatdagi roli,
kurashdagi o‘rnini qanday tushunganini yorqin ifodalab beradi. Ishchilarning siyosiy va ijtimoiy
huquqini himoya qilishga bag‘ishlangan bu she’r bunday so‘zlar bilan boshlanadi:
Mamlakatning barcha boyligi -
Mehnat samarasi, o‘zga narsamas...
Taraqqiy etsa agar yana jamiyat,
Bularning barchasi ishchilar tufayli.
Shoir insondo‘stlik va halollik quvg‘in qilingan jamiyatning axloqiy norasoliklarini
qalamga oladi, odamlar o‘z muddaolarini hosil qilish uchun qo‘llaydigan turli g‘ayriqonuniy,
tuban vositalarni qoralaydi.
"Hayot bizni firibgarlik va aldov yo‘liga boshladi va ko‘rib turganingizdek, biz tulki
terisidan tikilgan soxtakorlik nimchasini kiyib oldik.
Bu azoblarimiz yana qancha davom etarkin, qachongacha ko‘r va gumroh bo‘lib
yuramiz?"
Iroqning o‘sha davrdagi sharoitida o‘z iymon - e’tiqodi haqida ochiq so‘zlash adibdan
katta grajdanlik jasoratini talab qilar edi. O‘z yo‘lining xaqligiga ishonch shoirga kuch bag‘ishlar
edi.
123
Az-Zaxoviy va ar-Rusafiy ijodining ilg‘or jihatlari Iroq adabiyotiga 30-yillarda kirib
kelgan Muhammad Mahdi al-Javohiriy (1905 y.tug‘.), Muhammad Solih Bahr al-Ulum (1912 y.
tug‘.) tomonidan rivojlantirildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |