Ядро Вакуолалар ва ҳужайра шираси

Ҳужайра қобиғининг қалинлашиши. Ўсимликлар ҳужайраларининг қобиғи бажарадиган вазифасига ва ҳужайранинг ёшига қараб турлича бўлади. Ҳужайра қобиғи икки қаватдан: бирламчи қобиқ ва икки ҳужайра қобиқлари орасидаги оралиқ пардадан тузилган. Булардан ташқари кўпчилик ҳужайралар яна бир қават – иккиламчи қобиқни ҳам ҳосил қилади. Ҳужайра шакллангунча ва ўсиш даврида ҳосил бўлган целлюлоза қобиғи қаватига бирламчи ҳужайра қобиғи дейилади. Бирламчи қобиқ таркибига целлюлоза, гемицеллюлоза ва пектин моддалардан ташқари гликопротеин моддаси ҳам киради. Бирламчи қобиқ лигнин билан тўйиниши ёки ёғочланиши мумкин. Пектин моддаси бирламчи қобиққа – нафислик (эгилувчанлик) бериб илдиз, поя ва баргларнинг ўсишига қаршилик кўрсатмайди. Ўсимликлар органларининг актив бўлинувчи ҳужайралари фақат бирламчи қобиққа эга бўладилар. Шунинг учун бундай ҳужайра ўсимликларнинг механик зарарланган қисмларини регенрациясида ёки яраларнинг битишда қатнашадилар. Бирламчи қобиқ ҳужайранинг барча томонида бир текисда қалинлашган бўлиб, юпқа қисмини бирламчи пора майдони дейилади. Икки ҳужайра протопастини бирлаштирувчи цитоплазма фибриллари ва плазмодесмалар ана шу бирламчи пора майдонларидан ўтади. Кўпчилик ўсимликлар ҳужайралари фақат бирламчи қобиққагина эга бўладилар. Лекин бир хил ҳужайраларнинг протопласти, ҳужайра ўсишидан тўхтагандан кейин, ички томонига ҳужайра марказига қараб иккиламчи қоибқ қаватини ҳосил қила бошлайди. Иккиламчи қобиқ фақат махсус ҳужайраларга яъни ўсимликларни мустаҳкам сақловчи ва сув ўтказувчи найларгагина хосдир. Бундай ҳужайраларнинг протопласти иккиламчи қобиқ ҳосил бўлгандан кейин ўлади. Иккиламчи қобиқда целлюлоза миқдори бирламчи қобиққа нисбатан кўп бўлиб, пектин ва гликопротеин учрамайди. Шунинг учун ҳам иккиламчи қобиқ қаттиқ, кам чўзилувчан бўлиб, унинг матрикси гемицеллюлозадан ташкил топган.
Иккиламчи қобиқ учта қаватдан иборат: ташқи, ўрта, ички. Булардан бир бирларидан целлюлоза микрофибрилларнинг жойлашиши билан фарқ қиладилар ва иккиламчи ксилема ёки ёғочлик ҳужайраларини қобиқларини тузишда қатнашадилар. Иккиламчи қобиқ лигин моддасидан ташкил топган бўлиб, бирламчи қобиқ пора майдонлари жойлашган жойларда ҳосил бўлмасдан, бу жойларда иккиламчи қобиқ чуқирчалари ёки порани ҳосил қилади. Иккиламчи қобиқ поралари тузилишга кўра оддий ва хошияли тарзда бўлади (12-расм). Оддий тешиклар цилиндрсимон бир хил диаметрли ингичка каналчалардан иборат бўлиб, иккита қўшни ҳужайра бўшлиғини бирлаштиради. Хошияли пораларнинг каналчаларининг ҳужайра марказига қараган томони иккиламчи қобиқ ҳосил бўлиши даврида торайиб боради. Натижада бу пораларнинг ташқи бирламчи қобиқ чиққан тамони кенг, иккинчи томони тор бўлиб, воронка шаклини эслатади.
Перфорация - ҳужайрадаги йирик тешиклар бўлиб, ферментлар таъсирида ҳужайранинг бирламчи қобиғи ва оралиқ пластинкасининг эриши натижасида пайдо бўлади.
Шундай қилиб, ўсимликларнинг ҳужайраларини қобиғи клетчатка, ёғоч, қоғоз, сунъий ипак, киноплёнка, целлофан ва бошқалар олишда қимматбаҳо хом ашё бўлиб халқ хўжалигида катта аҳамиятга эгадир.