Ya. O. Ruzmetov

Tashkiliy tahiil quyidagilarni qamrab oladi:
• ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvi dara-
jasi;
• mazkur uchastka yoki sexdagi ishlab chiqarish jarayonini tashkil 
etilishining asosiy omillarini amalga oshirilganligi darajasi;
• mehnatni tashkil etilishi (ishchi brigadalar tarkibi va soni, ulaming 
ixtisoslashuvi va malakasi, ishchilar tomonidan turii kasblaming egal - 
langanligi, ish me’yorlari va ulaming bajarilishi);
• ish joylariga xizmat ko‘rsatish tizimi (asboblar va jam lash mate- 
riallari bilan ta’minlanganlik, jihozlarga texnik qarov va ta’mir o‘tka- 
zilishi);
• texnologik jihozlarni ishlatish (smena) almashinuvi koeffitsiyenti;
• ish vaqti yo‘qotilishi;
• kadrlar qo‘nimsizligi, travmatizm soni va boshqalar.
Ishlab chiqarishni tashkil qilishning oqimli shakli qoilanilishi ma’- 
lum bir texnik, tashkiliy va iqtisodiy shartlar mavjud boiishiligini talab 
etadi.
Oqimni tashkil etishni texnik imkoniyatlari ishlab chiqarish jara­
yonining takrorlanuvchi asosiy elementlarini doimiyligi koeffitsiyenti, 
uni differensiatsiyalash imkoniyati (alohida elementlarga ajratish), tex­
nologik jarayonlar xarakteri, mahsulotlar konstruksiyasini texnologiya- 
bopligi, ulami ta’mirlash yoki tayyorlash uchun mehnat sigim i bilan 
aniqlanadi.
Hatto harakat tarkibining bir nomdagi detallari va yig‘ish birliklari, 
odatda, turii xarakterli va kattalikdagi yediriiishlarga ega boiadi, bu esa 
texnologik jarayonni ta’mirlash hajmi va xarakteri, uning mehnat s ig i­
mi, materiallar va energiya sarfi bo‘yicha o'zgarishini keltirib chiqaradi. 
Modemizatsiyalash bo‘yicha ishlar esa texnologik jarayondan qo‘shim- 
cha chetlashishlarga olib keladi. Keltirilgan sabablar vagonlami ta'mir- 
lash ishlab chiqarishda oqimni tashkil etish uchun katta qiyinchiliklami 
yuzaga keltiradi. Shuning uchun oqimli chiziqlar qismlarga ajratish va
192

---

yigish, shunindek ta’mirlash hajmi va xarakteri texnologik jarayondan 
unchalik katta chetlashmagan detallar va y ig ish birliklarini tiklashda 
qoilaniladi.
Tadqiqotlar ko‘rsatadiki, bitta seriyadagi tortuv harakat tarkibini 
kapital ta’mirlashda mehnat sigim i o'zgarishini o‘rtacha ko‘rsatkichdan 
20 % dan kam chetlashuvi atigi 30 % holatlarda uchraydi, qolgan 70 % 
holatlarda chetlashishlar 30-70 % ni tashkil etadi. Mehnat sarflarini 
bunday o‘zgarishi ishchi kuchi va jihozlardan to iiq foydalanmasligi, ish 
ritminmg buzilishi, qo'shimcha ishchilar zahirasiga ega b o iish zarurati 
va hokazolarga olib keladi.
Oqimli chiziqlar risoladagidek ishlashi uchun ishlaming mehnat 
sigim i va pozitsiyalar bo'yicha ishchi kuchini taqsimoti nisbati quyidagi 
shartni qanoatlantirishi kerak:
Qi/A,= Q2/A2=Qp/APl 
(12.18)
bu yerda, Qi, Q
2
, QP - oqimli chizigi pozitsiyalari bo'yicha operat- 
siyalaming mehnat sig'imi;
Ai, A
2
, Ap -- pozitsiyalar bo'yicha ishchilar soni.
Ishlab chiqarish jarayonini tashkiliy maqsadga muvofiqligi mahsulot 
chiqarish hajmi, mahsulot chiqarish doimiyligi va davomiyligi, korxona­
ni m aium bir mahsulotni (mazkur seriyadagi harakat tarkibini ta’mir- 
lashning ma’lum turlari) chiqarishga ixtisolashganligi, korxona va uning 
yetakchi sexlarining ishlab chiqarish tarkibi bilan aniqlanadi.
Ma’lum bir davr 
Pmm
ichida oqimli ishlab chiqarish tashkil etilishi 
maqbul boigan chiqariladigan mahsulotning eng kam miqdori quyidagi 
shartni qanoatlantirishi lozim:
Np
= 
Pmj„ Ts /F>Z,
(12.19)
bu yerda, 
Np
- oqimli chiziqdagi pozitsiyalar soni;
Ts -
oqimli chiziqda obyektni ta’mirlash ishlab chiqarish sikli 
(ta’mirda turishi);
193

---

F -
ma’lum davrda sex yoki uchastkadagi jihozlami ish vaqti fondi 
(yil, kvartal, oy, sutka, soat, navbat).
Iqtisodiy maqsadga muvofiqlik mahsulot chiqarishni oqimii va 
oqimii boim agan ishlab chiqarishdagi absolyut va nisbiy texnik-iqtiso- 
diy ko‘rsatkichlarini taqqoslash y o ii bilan aniqlanadi, ularga quyidagilar 
kiradi:mahsulot chiqarish hajmi; mahsulot tannarxi va mehnat sig‘imi; 
ishlab chiqarish sikli (ta’mirda turish); ishlab chiqarish samaradorligi, 
tugallanmagan ishlab chiqarish hajmi; qo‘shimcha kapital qo‘yilmalar, 
ulaming samaradorligi koeffitsiyenti; sarflami qoplanish muddati.
Qiyosiy baholash va oqimii chiziq turini tanlashda oxirgi uch ko‘r- 
satkich tahlili bilan cheklanish ham mumkin, bunda sex uchastkalaridan 
birini oqimii ishlab chiqarishga o ‘tkazilganda taqqoslash texnologik 
tannarx bo‘yicha o‘tkazilishi kerak.