Bozor iqtiso

Mavzu: Turli mulkchilik shakllari sharoitida xarajatlarni hisobga
olishning usullari. Bozor iqtisodiyoti mulkchilik shakllarining xilma-xil bo‘Iishini talab
qiladi,chunki tovar muayyan mulk obyekti bo‘lgandagina oldi-sotdi
qilinadi.0‘zbekistonRespublikasiKonstitusiyasida ham: «Bozor
munosabatlarinirivojlantirishga qaratilgan 0 ‘zbekiston
iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil
etadi», deb ta’kidlanadi.
O‘zbekiston Respublikasida mulk quyidagi shakllarda bo‘ladi:
xususiy mulk;
sẖirḵat (jạmoa) xususiyatlari;
administrative-hududiy tuzilmalarning mulkidan (jamoa mulkdan) tuğli dulutul
mulki; mulkni aralashtirasiz; boshqa davlatlar va xalqaro tashkilotlar, yuridik va
jismoniy shaxslarning mulki.
2. O‘zbekiston Respublikasi barcha mulk shakllarining teng huquqliligi va
qonuniy himoyalanishini kafolatlaydi.
Xususiy mulk mulkka xususiy egalik qilish, undan foydalanish yoki uni tasarruf
etish huquqidan iborat. Xususiy mulk mulkdorning giliv mili xoroshaida va
(yoki) kellanmama lyubovni xolomida pasannyy mulkdornini gilini mishri
xoroshaida va (yoki) lyubonni xolomida paspannyy mulkdorning giligiga misli
ko'rilmagan.

Xususiy mulk - ayrim sohibkorlarga qarashli yollanma

mehnatga asoslangan va o‘z egasiga foyda keltiruvchi
mulkdir. 0 ‘zbekiston Respublikasining mulkchilik
to‘g'risidagi qonunida (7-modda), xususiy mulk o‘z mol-
mulkiga xususiy egalik qilish, undan foydalanish va uni
tasarruf etish huquqidan iboratdir deb ko‘rsatilgan. Shu
bilan biiga xususiy mulk boMgan mol-mulkning miqdori va
qiymati cheklanmasligi ta’kidlanadi.
Xususiy mulk ham, boshqa har qanday mulk shakllari kabi,
o‘zining ijobiy va salbiy tomonlariga ega. U, so‘zsiz, tashabbuskorlik va tadbirkorlikni, mehnatga ma’suliyatlilik munosabatlarini
rag‘batlantiradi. Shu bilan birga, tovar ishlab chiqarish sharoitida
u xufyona daromad orttirishga intilish hissini tug‘diradi.
Mulkchilikning bu shaklini tan olish xalq xo‘jaligida uni qo'llash

foydali boMgan bo‘g‘inlami aniqlash, uni tartibga solishning moliyaviy va huquqiy mexanizmlarini shakllantirishni taqozo qiladi. Lekin xususiy mulkchilikni bunday tan olish uni
mutlaqlashtirish bilan umuman bog‘liq emas. Bu mulk sotib olingan ishlab chiqarish vositalari asosida mustaqil xo‘jalik
yuritish yoki davlat korxonalari, kooperativ firmalar, magazin, oshxona va shu kabilami sotib olish orqali vujudga kelishi
mumkin.
0 ‘zbekiston Respublikasining Qonun hujjatlarida xususiy
mulkni shakllantirish manbalari ham ko‘rsatiladi.
Tadbirkorlik bilan shug‘ullanish, yollanib ishlash, kredit
muassasalariga qo‘yilgan mablagMar, qimmatli
qog‘ozlardan olinadigan daromadlar, meros tartibda mol-
mulkni qo‘lga kiritish kabilar ana shunday manbalardan
hisoblanadi. Shuningdek, Respublika qonun hujjatlariga ( 0
‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994 yil 21
yanvardagi Farmonining 3-bandi) muvofiq savdo, xizmat
ko'rsatish sohasi obyektlarini, ular joylashgan yer
uchastkalari bilan birga tanlov asosida sotilishiga aixsat
beriladi. Mazkur yer uchastkalariga xususiy mulk huquqining hamma me’yorlari taalluqli bo‘lib, ular sotilishi, vasiyat qilib
qoldirilishi, ijaraga berilishi mumkin. Demak, qishloq
xo‘jaligidan boshqa ayrim faoliyatlarda yer ham xususiy
mulk obyekti bo'lishi mumkin. Biroq yerning boshqa toifalari, jumladan, umumiy foydalanishdagi yerlar, qishloq xo‘jalik
ekinzorlari va davlat zaxirasiga kiritilgan yerlar davlatning
alohida mulk obyektlaridir va shu sababli ular fuqarolarga
faqat meros qilib qoldirish huquqi bilan umrbod egalikka
berilishi mumkin.

Xususiy mulk boshqa mulk shakllariga bo'ysunmaydi va davlat

tomonidanmuhofaza qilinadi. Mulkdor faqat qonunda nazarda tutilgan
hollarda va tartibda mulkidan mahrum etilishi mumkin.
Xususiy mulk fuqarolarning mehnat faoliyatidan, tadbirkorlik faoliyati
bilanshug‘ullanishidan hamda kredit tashkilotlariga qo‘ygan mablag‘laridan,
aksiyalar va boshqa qimmatli qog‘ozlardan, merosdan hamda alohida asoslar bo‘yicha taqiqlanmagan mol-mulkka egalik qilishdan olinadigan
daromadlardan kelib chiqadi. amaldagi qonunchilikka binoan va ko'payadi. .
Fuqarolarning davlat mulkini xususiylashtirishda ishtirok etganliklari uchun
xususiy mulklarini musodara qilishga ham ruxsat etiladi.

Fuqaro ishchi kuchini tasarruf etishda mutlaq huquqqa ega. Siz ushbu huquqni mustaqil ravishda yoki shartnoma asosida amalga oshirishingiz mumkin.
Kvartira, dala hovlisi, garaj yoki boshqa mol-mulk yoki binodan
foydalanishgatopshirilgan uy-joy kooperativi, uy-joy qurilishi, dala hovlisi, garaj kooperativi yoki boshqa kooperativning a'zosi ulushni to'laganidan keyin. mulk uchun kapital, mulk huquqi kiritadi
Agar “Toshuijoyzhamgarmabank” egasida ko‘rsatilgan obligatsiyalar bo‘lsa, u
imtiyozli kreditni to‘liq oladi yoki sotib olinayotgan kvartiraning narxini to‘liq
to‘laydi, u ushbu kvartiraga egalik huquqini qo‘lga kiritadi.
Davlat va xizmat uy-joy fondi uyidan joy olgan ijarachi va uning oila a’zolari
tegishli kvartirani yoki uyni (uyning bir qismini) mulkdorlardan sotib olishga
haqli.
Fuqaro ushbu mol-mulkni mulk sifatida sotib olgandan so'ng, uni o'zi
xohlagancha tasarruf etish - uni sotish, vasiyat qilish, ijaraga berish, garov
sifatida foydalanish va qonunga zid bo'lmagan boshqa shartnomalar tuzish
huquqiga ega.
Xususiy mulk kapital sifatida, davlat, kooperativ va xususiy korxonalarning
molmulkini, ijaraga olingan mol-mulkni sotib olishda, mulkni xususiy sotish
yo'li bilan sotishda yoki qonun hujjatlarida ruxsat etilgan maxsus asoslarda
mulkni sotishda foydalanilishi mumkin.
Xususiy mulk bo'lishi mumkin bo'lmagan ob'ektlar O'zbekiston Respublikasi
qonunlari bilan belgilanadi.
8. Saqlash va xizmat ko‘rsatish obyektlari ular joylashgan yer uchastkalari
bilan birgalikda qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda va shartlarda
yuridik va jismoniy shaxslarga xususiy mulk sifatida berilishi mumkin.

Jamoa mulki - muayyan maqsad yoMida jamoaga

birlashgan kishilar tomonidan moddiy va ma’naviy
boyliklarni hamjihatlik bilan o‘zlashtirishni bildiradi.
Jamoa mulki davlat mulkini korxona jamoasi sotib olishi,
badal toMab korxona qurishi, aksiya chiqarib, ularni sotish kabi yoMlar orqali paydo boMdi. Jamoa mulkining muhim xususiyati shundaki, ishlab chiqarish vositalari va mehnat

mahsuliga ayrim shaxslar emas, balki ma’lum guruh,
kishilar egalik qiladi.
Jamoa mulkiga - kooperativlaming, ijara va jamoa
korxonalarining, aksionerlar jamiyatlari, xo‘jalik jamiyatlari va
shirkatlarining, jamoa tashkilotlari hamda diniy
tashkilotlaming mulki kiradi.
Kooperativlar mulkining asosiy belgisi ishlab chiqarish
vositalari va uning natijalarini o‘zlashtirislming jamoa-
guruh xususiyatidir. Mulkchilikning bu turida ishlab
chiqaruvchilarning ishlab chiqarish vositalari bilan qo‘shilishi muayyan mehnat jamoasi doirasida ro‘y beradi. Ishlab
chiqarish vositalaridan foydalanish, ularni o‘zlashtirish
mulk egasi boMmish mehnat jamoasi doirasida amalga
oshiriladi hamda jamoa va shaxsiy iqtisodiy
manfaatlarning mushtarakligi vujudga keladi.
Kooperativlar qishloq xo‘jaligida, sanoat, qurilish,
transportda, savdo, umumiy ovqatlanish, pulli xizmatlar
sohasida, ishlab chiqarish hamda ijtimoiy-madaniy
hayotning boshqa tarmoqlarida, ilmiy, ilmiy-texnikaviy
xizmat ko‘rsatish sohalarida Ьафо etilishi va faoliyat
ko‘rsatishi mumkin. Kooperativ faoliyat uchta asosiy
turga ajraladi: ishlab chiqarish, matlubot va aralash
kooperativlar.
Ishlab chiqarish kooperativlari o‘z a’zolarining shaxsiy
mehnatiga asoslanadi. Ishlab chiqarish va xizmatlarning
boshqa sohalaridagi kooperativlaming har biri o‘ziga xos
xususiyatlarga ega bo‘lib, ular ichida qishloq xo‘jaligi
kooperativlari alohida ajralib turadi.
Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarish kooperativlarining asosiy
shakli jamoa va shirkat xo‘jaliklaridir.
Masalan, jamoa xo'jaliklari va boshqa qishloq xo‘jalik
korxonalari doirasida kollektiv va oilaviy pudrat hamda yer
uchastkalari va asosiy fondlarni ijaraga olish sharoitida
daromadlari pirovard natijaga bogMiq ravishda
shakllanadigan xo‘jalik hisobidagi kooperativ jamoalar
tuzilmoqda. Mulkchilikning davlat shakli bilan bir qatorda
sohani
rivojlantirishning bir qator masalalarini echishda (uy-joy,
ijtimoiy infrastrukturaning boshqa obyektlari - sanatoriyalar,
dam olish uylari, bolalar bog‘chalari va shu kabilami qurishda)
kooperativlaming roli oshib bormoqda.
Mehnatkashlarning shaxsiy mulki asosida ishlab chiqarish, xizmat
ko‘rsatish sohalari, uy qurilish kooperativlari, bog‘- tomorqa shirkatlari va

shu kabi kooperativlar rivojlanmoqda. Shaharlarda aholining tovarlar va xizmatlaiga boMgan talabini yaxshiroq qondirish maqsadida davlat
korxonalari hamda tashkilotlari uning tasarrufidan chiqarilib turli xil
matlubot kooperasiyalari vujudga kelmoqda. Matlubot
kooperasiyasining mulki mulkchilikning davlat va boshqa shakllaridan
kelib chiqadi. Mulkchilikning bu shakli faoliyatida uning a’zolari o'z
mehnati bilan ishtirok etishi shart emas.
Matlubot kooperasiyalari mustaqil yoki turli korxona, tashkilot va
muassasalar qoshida tashkil qilinishi mumkin. Matlubot kooperasiyasi tizimi xizmat ko'rsatish, shaxsiy tomorqa xo'jaligida etishtirilgan
mahsulotlar va xalq hunarmandchilik buyumlarini shartnoma asosida
sotishni ta’minlashda belgilangan huquqlardan foydalanadi.

SHIRKAT (JAMOA) MULKI

8-modda. Umumiy qoidalar
Shirkat (jamoa) mulkiga oilaviy mulk, mahalla mulki, shuningdek, kooperativ,
ijara,jamoa korxonalari, jamoat tashkilotlari va diniy tashkilotlar, turli xo‘jalik
jamiyatlari va shirkatlari, uyushmalar va yuridik shaxs hisoblangan boshqa
birlashmalarning mulki kiradi.
Davlat korxonalarini ijaraga berish, mehnat jamoalari olgan daromadlarini
davlatmulkini sotib olish uchun ishlatish imkoniyatini berish, davlat
korxonalarini aktsiyadorlik jamiyatlariga, fuqarolar va yuridik shaxslarning
mulkini kooperativlar va boshqa xo'jalik jamiyatlari va jamiyatlarni tashkil etish uchun ixtiyoriy qo'shilish bilan ta'minlanadi.
Jamoa mulkining turli shakllariga o‘tishi mumkin bo‘lmagan mulklar
ro‘yxatiO‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan belgilanadi.
9-modda. Oila shohligi
Oilaning mulki oilaga tegishli. Bu mulkka boshqa faoliyat uchun zarur bo'lgan
ishlab chiqarish vositalari va iste'mol tovarlari, oila a'zolarining ehtiyojlarini
qondirish, xo'jalik va yordamchi xo'jalik yuritish, daromad olish maqsadida
yaratilgan mahsulotlar kiradi.

Mahalla mulki

Mahallalarning o‘zini o‘zi boshqarishning dastlabki bosqichlari
mahallalargategishli bo‘lgan, foydalanayotgan va jamg‘armasi bo‘lgan mulk
bo‘lib, xayriya yordami esa mahalliy Kengashlar tomonidan ajratilgan moddiy
va moliyaviy resurslar asosida vujudga kelgan boyliklardan iborat. xalq
deputatlari.
Mahallada mahalla mahallasi mulkining sub'ektidir. O'zi tanlagan organlar - u
to'liqxo'jalik yuritish asosida mahallaning mulkini tenglashtiradi, foydalanadi va tasarruf etadi.
11-modda. Kooperativ mulk
Uy xo'jaligini birgalikda yuritish yoki boshqa faoliyat bilan shug'ullanish
maqsadidaa'zolik bilan ixtiyoriy ravishda birlashgan fuqarolarning umumiy
mulki kooperativ mulkidir.
Kooperativ a'zolari tomonidan berilgan pul mablag'lari va boshqa
tovarko'rinishidagi badallar ishlab chiqarilgan mahsulot va uni taqsimlashdan, shuningdek, kooperativ tomonidan qoplanadigan boshqa faoliyatdan
olinadigan daromadlar hisobiga undiriladi va ko'paytiriladi. kooperativning
ustavi.
Kooperativ tugatilgan taqdirda byudjet, banklar va boshqa kreditorlar bilan
hisobkitob qilingandan keyin qolgan mol-mulk kooperativ a'zolari o'rtasida
ustavda nazarda tutilgan tartibda taqsimlanadi.
12-mod. Ijaraga onlayn vershenie mulki
Ishlab chiqarilgan mahsulot, olingan daromadlar va ijaraga olingan korxona
hisobidan sotib olingan boshqa mulk ushbu korxona jamoasining mulki
hisoblanadi.
Ijaraga berilayotgan korxona mehnat jamoasi a’zolarining jamoaviy ishlarni
boshqarishda ishtirok etishi, shuningdek foydani taqsimlash tartibi va shartlari O‘zbekiston Respublikasining ijara to‘g‘risidagi qonuniga muvofiq belgilanadi.
13-modda. Kollektiv korxona mulki
Jamoa korxonasining mol-mulki davlat korxonasining barcha mol-mulki
mehnatjamoasi a’zolarining mulkiga o‘tkazilganda, mulk ijrosi bo‘yicha sotib
olinganda yoki qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa usullar bilan sotib
olinganda vujudga keladi. .

Kollektiv korxonaning mulki, shu jumladan ishlab chiqarilgan mahsulot va olingan daromad jamoaning umumiy mulkidir.

Kollektiv korxona mulki tarkibida uning xodimlari tomonidan kiritilgan

ulushlarbelgilanadi. Bunday ulushga jamoa korxonasini tashkil etish uchun
asos bo‘lgan davlat korxonasi yoki ijaraga olingan korxonaning mol-mulkiga
xodimlarning qo‘shgan umumiy summasi, shuningdek xodimning korxona
mulkini ko‘paytirish uchun kiritgan ulushlari kiradi. korxona tashkil etilgandan
keyin.
Xodimning boylikni oshirishga qo'shgan hissasi miqdori uning korxona
faoliyatida o'z mehnati bilan ishtirokiga qarab belgilanadi va iqtisodiy faoliyat
natijalariga ko'ra ushbu ulushga mehnat bilan belgilangan miqdorda foizlar
ajratiladi va to'lanadi. jamoa.
Olingan badalning qiymati kompaniya bilan mehnat munosabatlarini to'xtatgan xodimga, shuningdek vafot etgan xodimning merosxo'rlariga beriladi.
Jamoa korxonasi tugatilgan taqdirda, ulush qiymati xodimlarga (ularning
merosxo'rlariga) byudjet, banklar va boshqa kreditorlar bilan hisob-kitob
qilingandan keyin qolgan mol-mulk hisobidan to'l
14-modda. Xujalik zimatimi va smilininini mulki
Yuridik shaxs deb hisoblangan xo‘jalik jamiyati va shirkatining mol-mulki
ularishtirokchilarining hissasi hisobiga, xo‘jalik faoliyati natijasida va qonun
hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa asoslarga ko‘ra sotib olgan mol-mulkidan
kelib chiqadi.
Xujalik zimyatimi va smilivy dijanchsi koshgan tsií kompistiga xaíyaí va
imistaniyä fondlar, pul minirali va geytli kogozlar, uzga mol-mulk gampíy
mulkiy boshqaruviglar kirishi mumkin.
Yuridik va jismoniy shaxslar, davlat boshqaruvi organlari, agar
O‘zbekistonRespublikasi qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilgan
bo‘lmasa, xo‘jalik jamiyati va jamiyat ishtirokchilari bo‘lishi mumkin.
Aksiyadorlik jamiyati o‘zining xo‘jalik faoliyati natijasida va qonun
hujjatlaridataqiqlanmagan boshqa asoslarga ko‘ra sotib olingan mol-mulkning egasi hisoblanadi.

Jamiyatlar, muassasalar, tashkilotlar, davlat organlari, O‘zbekiston
Respublikasi fuqarolari, xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari, agar O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlarida boshqacha qoida nazarda
tutilgan bo‘lmasa, aksiyadorlar bo‘lishi mumkin.
Davlat korxonasi vakolat bergan davlat organining qaroriga binoan
korxonaning butun mol-mulkiga uning qiymati miqdorida aksiyalar berilishi va aksiyadorlik jamiyatiga taqsimlanishi mumkin. Aktsiyalarni sotishdan olingan mablag'lar davlat korxonasi yopilgandan keyin tegishli byudjetga o'tkaziladi.
15-mod. Xo‘jalik uyushmalari (birlashmalari) nin mulki
Korporatsiyalar va tashkilotlarning xo‘jalik tashkiloti (shu jumladan
kontsernlar,korporatsiyalar, hududiy tashkilotlar va hududiy korporatsiyalar) ularning xo‘jalik faoliyati natijasida olingan mulk egasi hisoblanadi.
Xo‘jalik birlashmasi o‘ziga jalb etilgan korxona va tashkilotlarning
mulkinitenglashtirishga haqli emas.
Xo‘jalik birlashmasi faoliyati tugatilgandan so‘ng qolgan mol-mulk
shartnomaasosida unga kirgan korxona va tashkilotlar o‘rtasida ularning
badallari (ulushlari) hisobga olingan holda taqsimlanadi.
16-mod. Jamiyat mulki
Jamoat birlashmalarining (siyosiy partiyalar, ommaviy harakatlar, shu
jumladan xalq frontlari, mehnat jamoalari, xotin-qizlar tashkilotlari, faxriylar, yoshlar va bolalar tashkilotlari, ko‘ngillilar jamiyatlari, ijodiy uyushmalar,
jamg‘armalar, tashkilotlar va fuqarolarning boshqa birlashmalari) mulki ular tomonidan himoya qilinadi. Ustavlar bu binolar, inshootlar, maishiy fondlar,
asboblar, madaniy, ma'rifiy va ijtimoiy maqsadlar, pullar, qimmatli qog'ozlar
yoki faoliyatni moliyaviy ta'minlash uchun zarur bo'lgan mulk.
Jamoat birlashmalarining mol-mulkida ushbu birlashmalarning mablag'lari
hisobidan ustavlarida ko'rsatilgan maqsadlarga muvofiq tashkil etilgan
korxonalar ham bo'lishi mumkin.
Jamoat birlashmalarining mablag'lari - a'zolik va a'zolik badallari, ixtiyoriy
badallar, xayriyalar; ạiộiội បងង្ងង្រ qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa ekinlar hisobidan tashkil etiladi.

Tashkilotlar va ularga qarashli birlashmalarning ushbu tashkilotlarga tegishli
molmulkdan foydalanish va ularni tasarruf etish sohasidagi vakolatlari
tashkilot va birlashmalarning ustavlari bilan belgilanadi.
O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida milliy xavfsizlik manfaatlarini ko‘zlab yoki O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq jamoat
tashkilotlarining mulki bo‘lishi mumkin bo‘lmagan mulk turlarini belgilash
mumkin.
Jamoat tashkilotlari o‘z ustavlarida belgilangan maqsad va vazifalarga
muvofiq hamda qonun hujjatlarida belgilangan tartibda xorijiy davlatlardan
mablag‘ va boshqa mol-mulk olishlari mumkin.
Siyosiy maqsadlarni ko'zlagan partiyalar va ijtimoiy harakatlar boshqa
davlatlarning yuridik yoki jismoniy shaxslaridan moliyaviy yordam olishga haqli emas.
Jamoat tashkilotlari tugatilgandan keyin qolgan mol-mulk uning ustavida
nazarda tutilgan maqsadlarda foydalaniladi.

17-modda. Diniy tashkilotlar

Diniy tashkilotlarning mol-mulki tarkibiga binolar, diniy buyumlar, ishlab
chiqarish,ijtimoiy yoki vaqf, muhim ahamiyatga ega bo'lgan ob'ektlar, pul va
diniy tashkilotlar faoliyatini ta'minlash uchun zarur bo'lgan boshqa mol-mulk
kirishi mumkin.
Diniy tashkilotlar o'z mablag'lari hisobidan sotib olgan yoki tashkil etgan,
fuqarolar, tashkilotlar hadya qilgan yoki davlat tomonidan taqdim etilgan
hamda qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa asoslar bo'yicha sotib
olingan mol-mulkka egalik qilish huquqiga ega.
Diniy tashkilotlar O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida mulkka ega bo‘lishi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasida mol-mulkni xayriya maqsadlarida berishga ruxsat etiladi.
Diniy tashkilotlar ixtiyoriy ravishda moliyaviy va boshqa xayriyalarni so'rash va olish huquqiga ega.

Diniy tashkilotlarga pul va mol-mulk ko‘rinishidagi xayriyalar,
shuningdek,fuqarolarning barcha turdagi xayriyalari o‘zgartirilishi mumkin emas.

Davlat mulki - mulk davlatga tegishli bo'lganda mulkka

egalik qilish, foydalanish va uni tasarruf qilish davlat
ixtiyorida bo‘ladi. Davlat mulki, asosan ikki yo‘l bilan
hosil bo‘ladi: 1) xususiy mol-mulkni milliylashtirib, davlat
qo'liga olish; 2) davlat mablag‘lari hisobidan korxonalar
qurish, davlatga qarashli korxona va tashkilotlarda
investisiyalarni amalga oshirish.
Davlat mulki haqiqatan ham xalqqa qarashli bo'lgan,
bo'linmaydigan yoki umumiy resurslardan foydalanish
uchun juda mosdir. Bunga misol qilib, takror ishlab chiqarib
bo‘lmaydigan tabiiy resurslarni, yirik inshootlar va transport
vositalari, yo‘llar kabi iqtisodiy tuzilmaning kattagina qismini
ko‘rsatish mumkin.
0 ‘zbekistonda Fuqarolik Kodeksiga muvofiq davlat
mulki Respublika mulkidan va ma’muriy-hududiy
(munisipal) tuzilmalar mulkidan iborat boMadi. Yer, yer
osti boyliklari, suv, havo bo‘shlig‘i, o‘simlik, hayvonot
dunyosi hamda boshqa tabiiy resurslar, respublika
hokimiyati va boshqaruvi
tuzilmalari mol-mulki, davlatga qarashli madaniy va tarixiy. boyliklar,
byudjet mablagMari, oltin zaxirasi, valyuta fondi hamda boshqa davlat fondlari respublika mulki hisoblanadi. Ma’muriy-hududiy (munisipal)
tuzilmalar mulkida davlat hokimiyati mahalliy organlari mol-mulki,
mahalliy byudjet mablagMari, munisipal uy-joy fondi va kommunal
xo‘jaligi korxonalari va boshqa mulkiy majmualar, xalq ta’limi,
madaniyat, sogMiqni saqlash muassasalari kabilar mol-mulki boMadi. Bozor iqtisodiyotiga o'tayotgan mamlakatlarda
iqtisodiyotni erkinlashtirish vazifasi davlat mulki
monopoliyasini qisqartirishni taqozo qiladi. Chunki
sogMom bozor iqtisodiyoti davlat monopoliyasi bilan
chiqishmaydi, monopoliya raqobatga to‘sqinlik qiladi.
Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish oqibatida
iqtisodiyotda davlat mulkining ulushi kamayib, u asosan
jamoa mulkiga, ayrim hollarda fuqaro mulkiga va xususiy
mulkka aylanadi.

Davlat korxonalarining asosiy fondlar, ishlovchilar soni, yalpi milliy mahsulot va milliy daromad yaratishdagi hissasi
qisqarib, ayni vaqtda boshqa mulkka mansub korxonalar
hissasi ortib boradi.


DAVLAT MULKI
18-modda. Umumiy qoidalar
Maʼmuriy-hududiy binolarning mol-mulkini (kommunal mulkini)
OʻzbekistonRespublikasining davlat mulkiga ijaraga berish. Davlat mulkini
musodara qilish va xalqni boshqarish (mamuriy-hududii tuzilma, vasamalsi)
tegishli xalq deputatlari Kengashlari va ularning vakolatli davlat boshqaruvi
organlari nomidan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi ma’muriy-hududiy tuzilishining byudjet mablag‘lari
yokiboshqa mablag‘lari yoki ular tasarrufidagi korxonalar, tashkilotlar,
muassasalarning mablag‘lari yoki sotib olinadigan mol-mulk O‘zbekiston
Respublikasining mulki hisoblanadi. mos ravishda ma'muriy-hududiy tuzilma.
U O‘zbekiston Respublikasi va ma’muriy-hududiy tuzilmalarning
majburiyatlaribo‘yicha javobgar emas. Maʼmuriy-hududiy tuzilma Oʻzbekiston
Respublikasining majburiyatlari boʻyicha javobgar emas.
O‘zbekiston Respublikasi boshqa davlatlar bilan hamkorlikda har bir
davlatningmuayyan ulushida tenglik huquqi asosida mulkka va xo‘jalik faoliyati natijalariga ega bo‘lishi mumkin.
Suv resurslaridan, havo hududidan va davlatlarning manfaatlariga daxldor
bo‘lgan boshqa mulk shakllaridan foydalanish ular o‘rtasidagi kelishuvga
muvofiq amalga oshiriladi.
19-modda. Davlat mulkining ob'ektlari
O‘zbekiston Respublikasining mutlaq mulkiga:
yerlar (qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda, tartibda va shartlarda
mulkiy berilgan yerlardan tashqari), o‘g‘il bolalar tomonidan sotib olingan
yerlar, respublika

hududidagi ichki daryolar, havo havzalari, dunyo o‘simliklari va
hayvonlari; O‘zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati organlarining
boyliklari; respublika xalqlarining madaniy va tarixiy qahramonlari;
respublika budjeti, respublika va davlat, muhim banklar, sug‘urta, zahira
fondlari va boshqa davlat fondlari mablag‘lari;
davlat, yirik korxonalarning ahamiyati, davlat oliy o'quv yurtlari, ijtimoiy-
fuqarolik jamiyati ob'ektlari va davlat respublikasining mustaqilligi va iqtisodiy mustaqilligini ta'minlaydigan boshqa tovarlar.
Davlat ehtiyojlarini ta’minlash uchun Qoraqalpog‘iston Respublikasi tomonidan yerva boshqa tabiiy resurslar hamda obyektlar berish tartibi Qoraqalpog‘iston
Respublikasi bilan O‘zbekiston Respublikasi o‘rtasidagi shartnomada
belgilanadi.
20 dona. Davlat mulkining mavzulari
O‘zbekiston Respublikasining mulk ob’ekti hisoblanadi. Fuqarolik huquqlarini xalq nomidan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va ular vakolat bergan davlat hokimiyati organlari amalga
oshiradilar.
21-modda. O'zbekiston Respublikasi sub'ektlarining respublika chegarasidan tashqaridagi mulki
O‘zbekiston Respublikasining respublika chegaralaridan tashqarida davlat
mulki hisoblangan mulkning tengligi;
undan foydalanish va tasarruf etish O‘zbekiston Respublikasi qonunlari va
mulk joylashgan davlat qonunlari, shuningdek xalqaro huquq normalari bilan tartibga solinadi.

22-modda. Mamuriy-xududiy tuzilma mulki (kommunal mulk) obyektlari

Mahalliy budjet mablag‘lari hisobidan yaratilgan va sotib olingan, shuningdek
davlat mulki yoki mahalliy ahamiyatga molik mulkdan berilgan mol-mulk
viloyat, tuman, shahar yoki boshqa ma’muriy-hududiy tuzilmaning mulki ob’ekti hisoblanadi. Davlatning mutlaq mulkiga tegishli ob'ektlar kommunal mulk
hisoblanmaydi.
23-modda. Ma'muriy-hududiy mulkka egalik sub'ektlari (kommunal mulk)

Tegishli obministriy-xududiy tuzilmaning, obolmalsi komunal mulkning
skettididididir. Mulkiy rayguni royobga meshrini Mulkiy rayguni royobga
meshrini Russkiy Uzbezkiy Repuskuial i mulkiy rayguni royobga mesherni raboturadilari na kongashlari.
24-mod. Davlat vernezisining mol-mulki
Davlatga tegishli bo'lgan va davlat korxonasiga kiritilgan barcha mulk to'liq
xo'jalik yuritish huquqi bilan unga tegishlidir.
Jamiyat o‘z mol-mulkini to‘liq tasarruf etish huquqini amalga oshirganda,
ushbu molmulkka egalik qiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf etadi hamda o‘z xohishiga ko‘ra unga qarshi qonun hujjatlariga zid bo‘lmagan harakatlarni
amalga oshiradi. Xo‘jalik yuritish huquqiga nisbatan, agar O‘zbekiston
Respublikasi qonunlarida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, mulk
huquqi to‘g‘risidagi qoidalar qo‘llaniladi.

25-modda. Davlat vernezisi mehnat kollektivī įlāining mulki

Soliqlar va boshqa byudjet to‘lovlari to‘langanidan keyin davlat
korxonasifoydasining (foydasining) bir qismi (sof foyda) korxona mehnat
jamoasi a’zolarining mulkiga o‘tadi va undan O‘zbekiston Respublikasi
qonunlariga muvofiq foydalaniladi. O‘zbekiston Respublikasi va korxona
ustavi.
Mehnat jamoasi a'zosiga tegishli foyda uning daromad miqdoridagi
ulushihisoblanadi.
Korxona tugatilgan taqdirda ulush summasi (ulushlar qiymati) mehnat jamoasi a’zolariga (vorislariga) byudjet, banklar va korxonaning boshqa kreditorlari
bilan hisob-kitob qilingandan keyin qolgan mol-mulkdan to‘lanadi.
26-modda. Davlat mulki
Davlatga tegishli bo‘lgan yoki mulkdorlari tomonidan davlat
byudjetidahisoblanuvchi davlat muassasasiga (tashkilotga) birlashtirilgan mol- mulk ushbu muassasaning (tashkilot) tezkor boshqaruvida bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida nazarda tutilgan hollarda davlat
byudjetidanazarda tutilgan xo‘jalik faoliyatini amalga oshirishga qodir bo‘lgan

davlat muassasalari (tashkilotlari) bunday faoliyatdan olingan daromadlarni mustaqil tasarruf etish huquqiga ega bo‘ladilar. ushbu daromadlar hisobiga olingan aktivlar.
Davlat muassasasi (tashkiloti) o‘z majburiyatlari bo‘yicha o‘z pul badallari
bilanjavob beradi. Agar davlat muassasasi (tashkiloti) miqdori yetarli
bo‘lmasa, uning majburiyatlari bo‘yicha tegishli mulk egasi javobgar bo‘ladi.
ARALASH MULK
27-modda. Aralash mulk huquqi
Mulkning aralash shakllari mulkdorlarning qonun bilan tan olingan mulki va pul mablag'larini birlashtirish yo'li bilan yaratiladi. Qishloq xo‘jaligi mulkini
tenglashtirish ham bo‘lish tamoyili asosida, ham o‘z mablag‘larini umumiy
ulushiga ko‘ra birlashtirgan mulkdorlar o‘rtasida daromadlarni taqsimlash
asosida ham, tomonlarning kelishuvi bilan ham amalga oshirilishi mumkin. .
Umumiy mulkning har xil turlari mavjud bo'lib, ular egalarining o'z mablag'larini birlashtirgan maqomi bilan belgilanadi. O‘zbekiston Respublikasi va boshqa
davlatlarning, turli yuridik va jismoniy shaxslarning mol-mulkini birlashtirishga yo‘l qo‘yiladi.

27-1-modda. Davlat mol-mulkini gejariiy banshirat

Oʻzbekiston Respublikasi yoki maʼmuriy-hududiy tuzilmalarga tegishli boʻlgan korxonalar, mulkiy majmualar, binolar, inshootlar va boshqa mol-mulk
(jamoaviy mulk) belgilangan tartibda va shartlarda respublika va boshqa
davlatlarning jismoniy
va yuridik shaxslarini musodara qilishga oʻtkazilishi mumkin. O‘zbekiston
Respublikasi qonunlari bilan.
29-modda. Chet el citaterining mulki
Xorijiy fuqarolar O‘zbekiston Respublikasi hududida mulkka nisbatan teng huquqlarga ega. Davlat ushbu mulkning daxlsizligini va boshqa davlatlarga bepul berilishini kafolatlaydi.
30 dona. Chet el yuridik shaxslarining mulki

Chet el yuridik shaxslari O‘zbekiston Respublikasi hududida xo‘jalik faoliyatini
va
O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida taqiqlanmagan boshqa faoliyatni
amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan o‘z mulkiga ega bo‘lish huquqiga ega.
Xorijiy yuridik shaxslarning mulki davlat tomonidan himoya qilinadi. Mulkni
ko'paytirish va boshqa mamlakatlarga o'tkazish qonuniy ravishda ta'minlanadi.