Ya. O. Ruzmetov

12.1. Oqimli ishlab chiqarish chiziqlarining nazariy
rejalashtirish asoslari
Ishlab chiqarish chiziqlarini nazariy rejalashtirish - mehnat taqsimoti 
asosida tashkil etilgan eng ilg‘or va iqtisodiy shaklidan biri hisobianadi. 
Iqtisoslashgan ishlab chiqarish mahsulotlari va texniologiyasi va maxsus 
uskunalar bir xilligi bilan xarakterlanadi.
Ixtisoslashtirishni konsentratsiyasi maxsus shakli bo‘lib bir xil yoki 
o‘xshash mahsulotlarini ishlab chiqarishni kengaytirishga qaratilgan.
Hamkorlik uzoq muddatli munosabatlar shakli b o iib birgalikda 
tayyorlanayotgan ma’lum mahsulotlar bilan belgilanadi.
Hamkorlik odatda yuqori darajada b o isa iqtisoslik darajasi ham 
yuqori boiadi. Mutaxassislik va organik bir-biriga bogiiq sanoat va 
korxonalar o‘rtasida mehnat taqsimoti bir xil jarayonning bir qismi 
hisobianadi. Maxsus hamkorlikni ishlab chiqarish va keng hamkorlik ri- 
vojlanishi korxonalarining katta iqtisoslik uchun, binobarin korxonalari 
o ‘rtasida mehnat yanada ko‘proq aniq boiinish uchun shart sharoitlar 
yaratadi.
Iqtisoslashtirilgan ishlab chiqarish afzalligi - bir-biriga o‘xshash 
mahsulotlami ommaviy ishlab chiqarish. Bu yuqori samarali uskunalar 
ilg‘or texnologiyalardan foydalanish kompleksi mexanizatsiyalash va 
avtomatizatsiya ishlab chiqarish jarayonlarini joriy etish ishlari uskuna- 
laridan keng foydalanishga imkon beradi.
Zavod ichida ixtisoslashtirish ya’ni korxonani alohida boiimlarini, 
sexiarini ixtisoslashtirish ishlab chiqarishni yaxshilash uchun katta 
ahamiyatga ega.
Ishlab chiqarish sexiarini va boiimlarini ixtisoslashtirishni tashkil 
qilish ishlab chiqarish keng foydalanish avtomatlashtirilgan uskunalar va 
ilg'or ishlab chiqarish texnologiyasi uchun shart - sharoitlar yaratadi.
171

---

Ishlab chiqarishdagi ritmni q o ilab quwatlash maqsadida - oqimii 
chiziqlami ikki turga ajratiladi:
1. Erkin oqimii chiziqlar.
2. Reglament ritmli oqimii chiziqlar.
Birinchi usulda - ushbu chiziqqa xizmat ko‘rsatayotgan ishchilar- 
ning bir xil ritmini ushlashlari talab etiladi.
Ikkinchi oqimii ritmda esa - transport vositalarining harakatlanish 
tezligi avtomatik tarzda nazorat qilinadi.
Mehnat predmetlarining operatsiyalararo harakatlanishini ta'miniov- 
chi transport vositalarining ko‘rinishiga ko'ra - konveyerli va konveyer- 
siz bo‘lgan transportlarga bo‘linadi.
Birinchi holatda mahsulotlar barcha oqimii chiziq pozitsiyalardagi 
turli konstruksiyadagi konveyrlarda ko‘chiriladi.
Ikkinchi ko‘rinishda - mahsulotlar pozitsiyalar bo‘yicha turli vaqtda 
ко‘chib, reglament ritmsizdagi transport vositalari (ko‘prikli va tirgakli 
kranlarda, monorelslar, elektr aravachalar, lebyodkalar va boshqalarda 
ko‘chirish transportlaridan foydalaniladi.
Bu transport usuli faqat uzlukli oqimii chiziqlarida qoilaniladi.
Oqimii chiziq usuli - mexanizatsiya va avtomatizatsiya darajasiga 
qarab: Mexanizatsiyalashgan, mexanizatsiyalashmagan. majmualashgan 
- mexanizatsiya, yarim avtomatik va avtomatikiarga boiinadi.
Oqimii chiziqlaming ish joyidagi shakli va joylashuviga ko’ra 
pozitsiyalar - to‘g‘ri chiziqli, G - shakldagi, P - shakldagi, Sh - shakl- 
dagi, aylanma, ellipssimon, zigzagsimon va boshqa ko‘rinishda boiishi 
mumkun.
Oqimii chiziqlami - ishlab chiqarishni qamrab olish darajasiga qarab 
ajratiladi:
-