Ya. O. Ruzmetov

11.2. Energetika xo‘jaligining vazifasi va tarkibi
Zavodning energetika xo‘jaligi barcha sexlar, bino va inshoatlami, 
energiya bilan (elektr energiyasi, siqilgan havo, issiqlik, bug‘, ichimlik 
va texnik suv, kislorod, atsetilen va hokazo) bilan ta’minlashga 
mo‘ljallangan. Elektr kuch sexidagi barcha ishlar elektr, issiqlik 
xo‘jalikiari, santexnika va ventilyatsiya bo‘yicha ixtisoslashgan xo‘ja- 
lik hisobidagi uchastkalarda bajariladi sex tarkibiga kislorod, atsetilen 
va kompressor stansiyalari kiradi, ular ham alohida uchastkalarga 
ajratilishi mumkin.
Elektr energiyasini zavod odatda yagona energiya tizimidan oladi, 
zavodni texnologik bug‘ va issiqlik bilan ta’minlash esa xususiy 
qozon-xonadan yoki tuman issiqlik tarmoqlaridan amalga oshiriladi.
Elektr energiyasini zavod 10 kV kuchlanishli elektr chiziqlardan 
markaziy taqsimlash nimstansiyasi orqali oladi, unda elektr energiyasi 
transformator nimstansiyalari va alohida iste’molchilarga taqsimlanadi 
sexlar ichidagi elektr energiyasini taqsimoti transformator nimstan- 
siyasidan past voltli elektr tarmoqlari yordamida iste’molchilar 
guruhlariga taqsimlash shchitlari orqali amalga oshiriladi. Zavodga 
elektr energiyasi uzatilishi qat’iy me’yorlangan boiganligi sababli 
energetika xo‘jaligi elektr energiyasini tejamkorlik bilan sarflanishini 
ta’minlash uchun zarur tadbirlami amalga oshirishi va sarflami 
belgilangan me’yorlar doirasida boiishini ta’minlashi lozim.
Bir qator zavodlarda energetika xo‘jaligi shuningdek, suv 
havzalarini ifloslanishini oldini olish bo'yicha tadbirlami ham amalga
167

---

oshiradi, u kanalizatsiya tizimlarini (yomg‘ir, ishlab chiqarish va 
boshqa chiqindilar) normal faoliyatini nazorat qilishni ko‘zda tutadi. 
Ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun suv iste’molini qisqartirish va oqava 
suvlarini kamaytirish maqsadida zavodda oqava suvlami tozalash 
qurilmalari boiishi lozim, oqav suvlari tozalanib, ishlab chiqarish 
ehtiyojlari uchun qaytadan ishlatiladi. Masalan, yuvish mashinalaridan 
chiqayotgan oqava suvlari tindirish qurilmalari, neft mahsulotlarini 
tutqichlari va maxsus tozalash qurilmalarida tozalanib, yana yuvish 
eritmalarini tayyorlash uchun ishlatilishi mumkin.
Ventilyatsiya uchastkasi zavod sexlari bilan birgalikda atrof- 
muhitni 
ifloslanishdan himoyalash bo‘yicha tadbirlarni amalga
oshiradi, bunda atmosferaga zararli gazlar va moddalami me’yor-
lardan ortiq chiqarilishiga yo‘1 qo‘yilmaydi. Suv muhofazasi va havo 
muhitini ifloslanishini oldini olish bo‘yicha tadbirlar zavodning
tabiatni muhofaza qilish bo‘yicha belgilangan ishlarini muhim tarkibiy 
qismi hisobianadi.
Yoritishga belgilangan talablami aniqiashda ko‘rishning asosiy 
xususiyatlaridan kelib chiqiladi, bu ko‘rish 
toliqishi va ishlab
chiqarishda shikastlanishni istisno qiluvchi, mehnat samaradorligini 
oshiruvchi sharoitlami yaratishni taqozo etadi. Yoritish qurilmalari 
quyidagilami ta’minlashi lozim:
- ishchi yuzalarning yetarli yorugMigi yoki ma’lum bir aks etish 
koeffitsiyentida yetarlicha yoritilganligini;
- ishchi yuzalar yorug‘ligini (yoritilganligini) yetarli darajada bir 
tekis taqsimlanganligini;
- ishchi yuzalarda, shuningdek polda, o'tish joylarida, y o ilar 
orali-g'ida, kuzovlar oralig'ida katta va keng soyalar yuzaga 
kelmasligini; kuzatuvchi (ishchi) nazari tushadigan joylarda katta 
yorugiik manbalarining bo‘lmasligini; ish joyini vaqt mobaynida bir 
xil yoritilgan bo‘lishini.
168

---

Yoritilganlikni m e ’yorlash omillari.
Farqlash ob’yektini ko‘ri- 
nishi uning burchak oUchami, fon bilan kontrasti va fonning yorug1- 
ligiga bog‘liq. Bu uch omil yoritilganlik me’yorlarini aniqlashga asos 
qiiib olingan.
Qo‘riqJash yoritilganligi korxonaning tunggi vaqtda qo'riqlana- 
digan maydonchalari chegaralari bo‘ylab joylashtiriladi. Bunda 
yoritilganlik gorizontal tekislikda yer sathida yoki vertikal tekislikda 
yer sathidan 50 sm balandlikda 0,5 lk b o iish i kerak. Zarurat bo‘lsa 
har qanday turdagi yoritgichlarning bir qismi navbatchi yoritgich 
sifatida ishlatilishi mumkin.
Yoritish tizimlari,
Konstruktiv bajarilishiga ko‘ra ikki turdagi 
elektr yotirish tizimlari farqlanadi - umumiy va kombinirlangan. 
Umumiy yoritishda (bir tekis va lokal) xonadagi barcha ish joyiari 
umumiy yoritish qurilmasi yordamida yoritiladi. Agar umumiy 
yoritish tizimiga yorug‘lik oqimini bevosita ish joylariga uzatuv'chi 
mahalliy yoritish tizimi qo‘shiisa, bunday yoritish kombinirlangan 
boiadi. Ishchi yuzalardagi umumiy yoritish qurilmalari tomonidan 
hosi! qilinayotgan yoritilganlik kombinirlangan tizimda m e’yorlan- 
ganidan 10 % miqdorida boiishi kerak. Biroq bu kattalik gaz razryadli 
lampalar qoilaniiganda 150 lk dan, cho‘g ‘lanma lampalar qoilanil- 
ganda esa 50 lk dan kam boim asligi kerak. Faqatgina mahalliy yori­
tish tizimidan foydalanishga ruxsat etilmaydi, chunki bunda katta va 
keskin soyalar, ko'zni tez-tez qayta ko‘nikishi zarurati yuzaga keladi, 
natijada shikastlanish va boshqa noxush omillar ehtimoli ortadi.