Xxi asr haqiqatdan ham axborotlashgan jamiyat asri deb tan

2.2. Elektr o‘tkazgichli uzatish muxitlari va ularning 
xususiyatlari 
Elektr aloqa kabellari keng polosali tarmoqlarda keng polosali 
xizmatlarning elekt signallarini uzatish uchun xizmat qiladi. Elektr aloqa 
kabellari o‗tkazgichlarining elektr o‗tkazish tavsiflari va kabelning 
konstruktiv tuzilishiga bog‗liq ravishda ko‗plab turlarga bo‗linadi. 
Xususan, elektr aloqa kabellari quyidagi ikki turga bo‗linadi: 

Simmetrik o‗rama juftli elektr aloqa kabellari; 

Koaksial elektr aloqa kabellari. 
2.2.1. Simmetrik o‘rama juftli simmetrik aloqa kabellari 
Simmetrik o‗rama juftli simmetrik aloqa kabellar bugungi kunda 
keng polosali tarmoqlarni qurishda juda keng qo‗llanilishga ega. 
Xususan, bunday turdagi elektr aloqa kabellari keng polosali abonent 
kirish tarmoqlarida, lokal hisoblash tarmoqlarida o‗zining keng 
qo‗llanilishiga ega.
O‗rama juft (twisted pair) – bu o‗zaro bir biriga o‗ralgan bir yoki 
bir necha izolyatsiyalangan o‗tkazgichlardan tashkil topgan aloqa 
kabelidir (birlik uzunlikdagi o‗rashlar soni katta emas). Shuningdek 
bunday turdagi kabellar tashqi plastik qobiqqa ega bo‗ladilar. Bundan 
tashqari, o‗rama juftli aloqa kabellari turli xil qo‗shimcha 
komponentlarga ham ega bo‗lishi mumkin. Bu uning qo‗llanilish joy va 
boshqa bir qator xususiyatlariga bog‗liq. 
Mazkur kabel tarkibidagi o‗tkazgichlarni juft-juft qilib o‗zaro 
o‗ralishlarning sababi quyidagicha: 

bitta juftlik tarkibidagi ikki o‗tkazgichga bir xil elektromagnit 
halaqitlar ta‘sir qiladi. Bitta o‗ramdagi o‗tkazgichlarni o‗zaro o‘rashlari 
sabab ularga tashqi elektromagnit maydon halaqitlari ta‘sir qiladi. 

Shuningdek differensial signallarni uzatishda o‗tkazgichlarni 
o‗zaro bir-biriga ta‘sirini ham kamaytiradi. 
O‗rama juftli simmetrik aloqa kabellari o‗zining sodda konstruktiv 
yechimga ega ekanligi, ekspluatatsiya uchun quyidagicha va nisbatan 
yuqori o‗tkazish qobiliyatiga ega ekanligi sababli telekommunikatsiya 

---

operatori 
tomonidan 
keng 
foydalanib 
kelinmoqda. Yuqoridagi 
hususiyatlari sabab bunday turdagi kabellar kompyuter tarmoqlarining 
ham signallarni o‗tkazishning asosiy fizik uzatish muhiti sifatida eng 
ko‗p qo‗llanishga ega kabel turi hisoblanadi. Ko‗plab kompyuter 
tarmog‗ini qurish texnologiyalari (Ethernet,Arcnet,Tohen Ring ) aynan 
simmetrik o‗rama juftli kabellardan foydalanishga asoslanadi.
Simmetrik o`rama juftli kabellarni keng polosali kompyuter 
tarmoqlarida qo`llanilishi takidlanganidek, simmetrik o`rama juftli 
kabellar lokal hisoblash tarmoqlarida samarali qo`llanilib kelinmoqda. 
Bunday kabellar lokal hisoblash tarmoqlarida tarmoq qurilmalari (oxirgi 
qurilmalar yoki kommunikatsiya qurilmalri) ga ulanishlari uchun 8P8C 
raz`em bilan jihozlangan bo‗lishi lozim. Ba‘zi manbalarda bu RJ45 
nomini olgan, garchi bu to‗g‗ri bo‗lmasada. 
Lokal hisoblash tarmoqlarida qo‗llanilishi lozim bo`lgan simmetrik 
o‗rama juftlik kabellar tarkibidagi elementlar (asosan o`tkazgichlar) va 
kabel orqali o`tuvchi signallar himoyalangan bo`lishi lozim. Simmetrik 
o`rama juftli kabellar qanday turdagi himoyaga ega ekanligiga bog`liq 
ravishda (elektromagnit, ximik, mexanik ta`sirlardan ximoyalovchi) bir 
biridan farqlanadilar. Odatda bunday kabellar tarkibidagi alohida 
juftliklarini ustidan o‗ralgan yoki to‗qilgan element (metal to`r yoki 
falga) ekran deb ataladi va u bugungi kunda qo`llanilayotgan 
kabellarning markirovkasida ―shielding‖ – ekranlash kabi belgilanadi. 
Agar kabel tarkibidagi barcha o`tkazgichlar ustidan o`ralgan yoki 
to`kilgan elementi mavjud bo`lsa ―Screening‖ – zirxlanish qismiga ega 
bo`ladi. 
Shuningdek, kabelning ishlash muddatini oshirish va mis 
o`tkazgichlarni havodagi kislorod ta`siridan himoyalash maqsadida 
alyuminiy falga yoki alyuminiy qatlami hosil qilingan plyonkadan 
foydalaniladi. Bunday elementga ega kabellar nomlanishida ―Failed‖ – 
falgalangan atamasi qo`llaniladi. 
Falga kabelning elektrik va mexanik hususiyatlariga deyarli ta`sir 
ko`rsatmaydi. 
Bunday 
kabellarda 
shuningdek 
quyosh 
nuridan 
himoyalash maqsadida maxsus ximoya qatlami qo`llanilishi mumkin. 
Bunday himoya qobig`i qora rangli polietilendan iborat bo`lib, bunday 
qobig`ni ifodalash uchun kabellar nomlanishida ―Double Jucket‖ 
atamasi qo`llaniladi. 
Kabellarda ekranlashni amalga oshirish uchun va tashqi 
elektromagnit maydon ta`sirlaridan himoyalashning eng samarali 
yechimidir. Ma`lumot uzatish tezligi 100 Mbit/s li lokal hisoblash 

---

tarmoqlarida 
odatda ekranlanmagan simmetrik aloqa 
kabellari 
qo`llaniladi. Ammo uzatish tezligi 10 Gbit/s va undan yuqori bo`lgan 
tarmoqlarda albatta ekranlangan kabellardan foydalanish lozim. 
Simmetrik o`rama juftli kabellar yuqorida sanab o`tilgan 
elementlarning qay biriga ega ekanligiga bog`liq ravishda quyidagi 
turlarga bo`linadi: 

UTP (Unshielded twisted pair) – ekranlanmagan o`rama juftli 
kabel 

FTP yoki F/UTP (Failed twisted pair) – umumiy falgalangan 
o`rama juftli kabel (ekranlanmagan). 

STP (Shielded twisted pair) – ekranlangan o`rama juftli kabel. 
Bunda har bir o`rama juft alohida ekranlangan. 

S/FTP (Screened Failed twisted pair) – Kabel umumiy falga va 
zirxlanishga ega. 

S/STP (Screened Shielded Twisted Pair) – Kabel har biri juftligi 
ekranlangan va umumiy zirxlanishga ega. 

SF/UTP (Screened Failed Unshielded Twisted Pair) – zirxli, 
falgali ammo ekranlanmagan o`rama juftli kabel. 
2.4-rasm. Simmetrik o‗rama juftli kabellarning turlari 
Bu kabellar qo‗llanilish sharoiti va maqsadiga bog‗liq ravishda 
turlich qo‗llanishlarga ega. Tashqi xalaqitlardan va ichki o‗zaro 
o‗tishlardan eng muhofazalangan kabel S/FTP va S/STP markali o‗rama 
nuftlik kabekllardir.

---