Xvi bob. O ilaning konstitutsiyaviy asoslari

Mavzuni  mustahkamlash  uchun  savollar:

1.  Jamiyat  hayotida  OAVning  roli  nimalardan  iborat?

2.  OAVning  erkinligi  qan day  ta ’minlanadi?

3.  OAV faoliyati  qaysi  normativ-huquqiy  hujjatlarga  asosla- 

nadi?

4. 

Jurnalistlarning  mas’uliyati  nimalardan  iborat?

258

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

BESHINCHI  BO‘LIM

0 ‘ZBEKIST0NNING  MA’MURIY- 

HUDUDIY  VA  DAVLAT  TUZILISHI

XVIII  bob. 

Davlatning  ma’muriy-hududiy  tuzilishi

l-§.  D a v la t  tuzilishi  shaklining  umumiy  tasnifi

Davlat  tuzilishi  bu  davlat  hokimiyatini  mam alakat  hududi 

bo'yicha  tashkil  qilish,  hududlardagi  davlat  organlarining,  marka- 

ziy  davlat  o rganlarining  munosabatining  belgilashning  alohida 

shaklidir.

Bunday  m unosabatlar  (markaz  va  hudud  munosabati)  kichik 

davlatlarda  oson,  hal  qilinsa,  yirik,  ko‘p  millatli  davlatlarda  qiyin 

hal  qilinadi.  Davlat  tuzilish  shakli  masalalari  davlat  va  huquq  na- 

zariyasi  fanida  chuqur  va  har  tomonlama  o'rganiladi.

Davlat  va  huquq  nazariyasiga  binoan,  davlat  tuzilishining  uch 

ko'rinishi  mavjud  bo'lib,  ular  unitar  davlat,  federativ  davlat  va  kon- 

federativ  davlatdir.

Federativ  davlat  bu  davlat  tuzilishlarning  ittifoqi,  federatsiya 

ma’lum  mustaqillikka  ega  subyektlarning  ittifoqi  hisoblanadi.  Fede­

ratsiya  subyektlari  ba’zi  mamlakatlarda  mustaqil  bo'lib,  ayrim  va­

kolatlarini  federatsiyaga  ixtiyoriy  o'tkazadi va  barcha  subyektlar bir 

xil  huquqiy  m aqom ga  ega  bo'ladi.  Bunday  davlatlarda  federatsiya 

hududi,  subyektlar  hududidan  iborat  bo'ladi,  federatsiya  subyekt- 

larining  konstitutsiyalari,  fuqaroligi,  alohida  qonunchilik,  ijro,  sud 

hokimiyati  organi  bo'ladi.  Bunday  davlat  tuzilishidagi  mamlakatga 

AQSh,  Hindiston,  Braziliya,  Rossiyani  kiritish  mumkin.

Unitar  davlat  bu  davlat  tuzilishining  oddiy  ko'rinishi,  uning 

tarkibida  boshqa  davlat  tuzilmalari  yo'q,  hududiy  birliklari  musta­

qillikka  ega  emas.  Yagona  konstitutsiya,  yagona  fuqarolik,  Oliy 

qonunchilik,  ijro  va  sud  hokimiyati  ham  markazlashgan  shaklda 

tuzilgan  va  faoliyat  olib  boradi.  Bu  mamlakatlar  qatoriga  Fransiya, 

Italiya,  Yaponiya,  Qozog'iston,  Tojikiston,  Qirg'iziston,  Turkmanis- 

tonni  kiritish  mumkin.

259

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O'zbekiston  ham  unitar  m a m lak a tla r  qatoriga  kiradi.  Lekin 

u n in g  tuzilishida  ayrim  federativ  davlatlarga  xos  xususiyatlar  ham 

mavjud.

M asalan,  O'zbekiston  tarkibida  davlat  tuzilishiga  xos  bo'lgan 

Qoraqalpog'iston  Respublikasi  mavjud.  U ning  o'zining  konstitu- 

tsiyasi,  qonunlari,  hududi,  fuqaroligi,  oliy  qonunchilik,  ijro  va  sud 

hokimiyati  organlari  mavjud.

Q oraqalpog'iston  va  O 'zb ek iston   m u n o sab ati  federativ  mu­

nosabatlar  asosida  qurilm agan.  F ederatsiya  bir  necha  te n g   hu­

quqli  subyektlar  ittifoqi  bo'lsa,  bu  yerda  te n g   huquqli  federa­

tsiya  subyektlari  yo'q.  O 'z b ek isto n n in g   K onstitutsiyasi,  qonun­

lari  Qoraqalpog'iston  Respublikasi  hududida  bajarilishi  majburiy 

va  Qoraqalpog'iston  qonunlari  O 'zb ekisto n   qonunlari  ustunligini 

to'la  tan  oladi.

Lekin  Q o raq alp o g 'isto n da  davlat  tu z ilish ig a  xos  bo'lgan 

u n in g   mavqeini,  O 'z b e k is to n n in g   boshqa  tu z ilm a la r id a n   farqini 

ko'rsatuvchi  holatlar  mavjud  bo'lib,  bu  haqda  keyingi  boblarda 

to'xtalam iz.

Davlat  tu z ilish in in g  n aza riy   jih atd an   u ch u n ch i  shakli  kon- 

federatsiya  hisoblanadi.  Bu  tu s h u n c h a   a s o s a n   bir  n e ch a  suveren 

d avlatlarning  ittifoqiga  n isb atan   ishlatiladi.  Bu  ko'pincha,  davlat 

huquqiy  m u n o sabatig a  n isbatan   x alqaro-huquqiy  m u n o s a b a t  xa- 

rakterida  bo'ladi.  Ayrim  p aytlarda  konfederatsiya  federatsiyaga 

o'tishda  foydalaniladigan  shakl  sifatida  h am   nam oyon  bo'lishi 

m um kin.  M asalan ,  AQSh  Konfederatsiyasi,  AQSh  federatsiyasi- 

ga  aylangan.  Hozirgi  kunda  S h v ey tsariy a  va  K anada  konfedera­

tsiya  hisoblanadi,  aslida  esa,  ular  ham   allaqachon  federatsiyaga 

aylangan.

Federatsiya  davlat  tuzilishidan  Sobiq  Ittifoq  foydalangan.  Un­

da  davlatning  bu  shakli  milliy  m asalalarni  hal  qilish  usuli  deb 

qaralgan.

Sovet  Ittifoqi  tarkibiga  kirgan  ittifoqchi  respublikalar  rasman 

suveren  respublika  hisoblansada,  ular  mustaqil  hech  narsani  hal 

qila  olmagan,  xalqaro  munosabatlarda  ishtirok  eta  olmagan.  SSSR 

haddan  tashqari  markazlashgan  ittifoq  davlati  bo'lgan.

260

www.ziyouz.com kutubxonasi

---