Xv bob. Aholi turmush darajasi statistikasi. Aholining daromadlari va harajatlari balansi

15.3.1-jadval
Ayrim mamlakatlarda 2009 yilda uy xo‘jaliklarinmg oxirgi iste’moli
tarkibi (%%) 
_______ ________
Mamlakatlar
Jami
Oziq-
ovqat
mah-
sulotlar,
ichimlik,
tamaki
Kiyim
va
oyoq
kiyim
U y 
j° y
to ‘lovlari
va
kommunal
xizmatlar
Mebel va
uyga
xizmatlar
Meditsina
xizmatlari
Transport
va aloqa
Dam olish,
madaniyat,
ta’lim
Boshqa
tovar va
xizmatlar
Angliya
100,0
19,9
5,9
20,1
6,4
1,6
17,2
10,8
18,1
Germaniya
100,0
15,2
6,3
20,7
8,2
14,5
15,9
9,0
10,1
Indiya
100,0
53,9
10,4
9,3
4,2
2,3
12,6
3,4
3,5
Kanada
100,0
14,5
5,3
24,5
8,7
4,4
14,5
11,6
16,5
Rossiya
100,0
33,8
11,3
8,7
5,0
8,4
10,6
11,6
10,6
AQSH
100,0
11,5
6,0
18,2
5,9
18,0
14,1
14,0
16,0
Frantsiya
100,0
18,2
5,4
21,8
7,3
10,4
16,3
7,5
13,2
YAponiya
100,0
17,6
5,4
21,4
5,0
10,1
19,0
12,6
17yo,0
Ukraina
100,0
45,1
5,3
11,0
3,1
11,2
5,5
14,1
4,8
Belorussiya
100,0
50,2
6,7
8,1
3,0
8,4
5,8
10,8
7,0
Jadval ma’lumotlariga qaraganda har xil mamlakatlar iste’moli 
tarkibida sezirarli farqlar mavjud. Ammo MDH davlatlari iste’moli tarkibi 
bir-biriga o‘xshab ketadi: harajatlarning asosiy qismi oziq-ovqat 
mahsulotlari, ichimlik, tamakiga to‘g‘ri keladi, uy joy toiovlari, 
kommunal xizmatlar va transport harajatlari ulushi ancha past. 2010 yilda 
O‘zbekiston aholisining iste’mol harajatlari 22,4%ga ko‘paydi va 7248,3 
mlrd. so‘mni tashkil qildi. Iste’mol harajatlari ulushi pul daromadlarining 
umumiy hajmida 76,8%dan 72,5%ga kamaydi.
15.4. 
Aholining material boyliklar va xizmatlarni iste’mol qilish
ko‘rsatkichlari.
Material boyliklar va xizmatlar iste’moli natural, shartli-natural va 
qiymat usullarda o‘rganiladi.
Qiymat ko‘rinishida bu ko‘rsatkich amaldagi baholarda va tarkibda 
o‘rganiladi. Umumiy iste’mol hajmi bilan birga jon boshiga iste’mol ham 
aniqlanadi. Ayrim tovarlarni amaldagi jon boshiga iste’molini ratsional- 
normativ darajani solishtirish aholini shu tovarga bo‘lgan ehtiyojini 
qondirish darajasini aniqlash imkoniyatini beradi. Qandaydir i-tovarga 
bo‘lgan extiyojni qondirilish koeffitsienti quyidagi ko‘rinishga ega.
K1=q1a:q1h; bunda,
qia - i-tovarning amaldagi iste’moli
qih - i-tovarning ratsional-normativ iste’moli
303

---

Umumiy va jon boshiga o‘rtacha iste’mol dinamikasi indeks orqali 
aniqlanadi.
Iste’mol indeksi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
a) bir tovar uchun: iq=Sq1:Sq0;
b) yoki jon boshiga: Jq/s=Sq1/S1:S /S0;
bunda, q1 q0 - bir tovarning joriy va bazis davrdagi amaldagi hajmi;
S1 S0 - aholining bazis va joriy davrdan o‘rtacha yillik soni.
v) barcha material boyliklar bo‘yicha: Jq=Sq1R0:Sq0R0;
shu jumladan jon boshiga: Jq/s=Sq1R0/S1:Sq0R0/S0;
bunda, q1 q0 - joriy va bazis davrda ayrim material boyliklarning 
hajmi;
R0 - bazis davr material boyliklar bahosi (solishtirma baho).
Joriy davrda bazis davriga nisbatan material boyliklar va xizmatlar 
iste’moli umumiy indeksi quyidagicha hisoblanadi:
a) barcha aholi bo‘yicha: Jq=Sq1R0+Sq1xR0x/Sq0R0+Sq0xR0x;
b) jon boshiga: Jq/s=(
2
q
1
R
0
+Xq
1
xR
0
x):S
1
/(Xq
0
R
0
+
2
q
0
xR
0
x):S
0
;
bunda, Sq1R0 va £q0R0 - joriy va bazis davrda material boyliklarni
iste’moli (bazis davr yoki solishtirma bahoda);
Sq1xR0x va Xq0xR0x - joriy va bazis davrda xizmatlar iste’moli (bazis 
davr yoki solishtirma bahoda).
Material boyliklar va xizmatlarni joriy baholarda dinamikasini 
o‘rganish lozim bo‘lganda quyidagi ko‘rsatkichlar yordamida aniqlanadi:
a) barcha aholi bo‘yicha: Jqr=Sq1R1:Sq0R0;
b) jon boshiga: Jqr/s=Eq
1
R
1
/S
1
:Eq
0
Rc/S
0
;
bunda, £q0R0 - vakil tovarlarning yoki xizmatlarning bazis davrdagi 
qiymati (bazis davr bahosida);
Sq1R 1 - vakil tovarlar yoki xizmatlarning joriy davrdagi qiymati (joriy 
davr bahosida).
Masalan, aholi harajatlari asosida tovar va xizmatlar iste’moli fizik 
hajmi indeksini barcha aholi yoki jon boshiga iste’molini aniqlaymiz, 
o‘rtacha yillik aholi soni, bazis davrda - 40265 ming kishi, joriy davrda -
10236 ming kishi.