Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

2. Pul tizimining elementlari. 
 
Zamonaviy pul tizimi quyidagi elementlarni o`z ichiga oladi: pul birligi; valyuta kursini 
o’rnatish qoidalari, baholar masshtabi; pul ko’rinishlari; emissiya tizimi; davlat yoki kredit 
apparati. 
Pul tizimining tarkibiy qismi milliy valyuta tizimidir. 
Pul biriligi - qonuniy tarzda o`rnatilgan pul belgisi bo`lib, barcha tovarlar bahosini o`zaro 
solishtirish va ifodalash uchun xizmat qiladi. Ko`pincha pul biriligi mayda bo`linuvchi qismlarga 
ajraladi. Kupchilik mamlakatlarda o`nlik bo`linish tizimi urnatilgan. Masalan, 1:10:100 (AQSh 
dollari 100 sentga, 1 funt sterling - 100 pensga, 1 Indoneziya rupiyasi - 100 sentga teng va x.k) 
Rasman baholar masshtabi 
o’zining iqtisodiy ma’nosini davlat monopolistik kapitalizmi 
rivojlanishi va kredit pullarni oltinga almashinishi t
o’
xtatilgandan s
o’
ng y
o’
qotdi. 1976-1978 yilda 

---

238
o’
tkazilagan Yamayka valyuta isloxoti natijasida oltinning rasmiy narxi va pul birliklarning oltin 
tarkibi bekor qilindi. 
Qonuniy t
o’
lov vositasi b
o’
lgan pul k
o’
rinishlari - bular asosan bank kredit biletlari, qo
g’
oz 
pullar (xazina biletlari) va tangalardir. Masalan,AQSh da muomalada quyidagi pullar mavjud: 
100, 50, 20, 15, 5 va1 dollarlar, bank biletlari. Xazina biletlaridan tashqari 
;
kumush-mis va mis-
nikel tangalar (50,20, 10, 5, 1 sentli) chiqariladi. Buyuk Britaniyada muomalada 50, 20, 10, 5, 1 f. 
st. banknotalar: 1 f. st., 50, 10, 5, 2 pensli, 1 va 1/2 pensli tangalar amal qiladi. Yana eski 2 va 1 
shilling tagalari yuritiladi, ular yangi 
10 va 5 pensga teng. Agar rivojlangan mamlakatlarda asosan bank biletlari chiqarilsa, qator 
rivojlanayotgan mamlakatlarda k
o’
prok xazina biletlari chiqarish keng tarqalgan. Masalan, 
Indoneziyada 50, 25, 10, 5, 1 sent qiymatli, Xindistonda - 1 rupiya qiymatli xazina biletlari 
chiqariladi. 
Yuzaga kelgan vaziyat va pul tizimi rivojining yuqorida ko’rsatilgan variantlari tahlili 
asosida dastlab O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 1
2 noyabrdagi 
«O’zbekiston Respublikasi hududida so’m
-kuponlarni muomalaga kiritishni joriy qilish 
to’g’risida»gi qaroriga muvofiq 1993 yil 15 noyabrdan boshlab oraliq valyuta sifatida «so’m
-
kupon» 1 so’m 
- 1 rubl nisbatda muomalaga kiritildi. 
1994 yilda milliy valyutaning muomalaga kiritilishi bank tizimi rivojlanishining birinchi 
bosqichini yakunladi va ikkinchi bosqichini boshlab berdi. Bu iqtisodiyotda amalga oshirilayotgan 
islohotlarda sifat jihatidan yangi bosqich boshlanganidan darak berardi. Bu davrda Markaziy bank 
asosiy e’tiborni makroiqtisodiy barqarorlikni
ta’minlashga va shu asosda iqtisodiy islohotlarni
chuqurlashtirish va iqtisodiy o’sish uchun qulay sharoitlar
yaratishga qaratdi. 
Bu davrda pul tizimining huquqiy bazasi mustahkamlanib, bank qonunchiligi 
takomillashtirildi. 1995 yili «O’zbekiston Respublikasining Markaziy banki to’g’risida»gi Qonuni 
va 1996 yili O’zbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyati to’g’risida»gi Qonunining 
yangi tahrirda qabul qilinishi zamonaviy pul tizimini tashkil etilishini, tijorat banklarini xalqaro 
moliya bozorlariga chiqishini, aholi, korxonalar va xorijiy sarmoyadorlarning pul tizimiga bo’lgan 
ishonchini mustahkamlanishini, barqaror iqtisodiy o’sishni hamda xalq farovonligini
oshirilishini 
ta’minlashg
a qaratilgan istiqbollarni belgilab berdi.