Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

 
5-MAVZU: PUL MASSASI VA PUL AGREGATLARI 
 
REJA: 
1. Pul massasi tushunchasi, uning mohiyati va tarkibi. 
2. Muomala uchun zarur pul miqdorini aniqlash. 
3. Pul multiplikatori va uning mohiyati. 
4. Rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlarda pul agregatlari va ularning tarkibi. 
 
1. Pul massasi tushunchasi, uning mohiyati va tarkibi. 
Biz oldin mavzularda ko’rganimizdek va keyingi mavzularda ham bevosita ko’rib o’tadigan 
pul nazariyalariga ko’ra, pul taklifidagi o’zgarishlar f
oiz stavkasi va inflatsiya darajasiga bevosita 
ta’sir qiladi. Iqtisodiyotga ta’siri tufayli pul taklifini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Uni kim 
nazorat qiladi? 
Uni o’zgarishiga nimalar sabab bo’ladi
? Uni yaxshilash uchun qanday tarzda 
nazorat qilish kerak
? Ushbu va keyingi bo’limlarda pul taklifi jarayonini maxsus asoslar orqali 
izohlab beramiz va yuqoridagi savollarga javob berib o’tamiz. 
Pul massasi- 
yuridik va jismoniy shaxslarga hamda davlatga tegishli bo’lgan naqd 
va naqdsiz ko’rinishdagi pul mablag’larining yig’indisidir. 
Pul muomlasini tashkil qilish va tartibga solish bir nechta omillarga asoslanadi: 
1. Ana shunday muhim omillardan biri pul-tovar munosabatlarining mavjudligi hisoblanadi. 
2. Yana bir omil pul mablag’larining tovarsiz harakatl
anishi hisoblanadi.
3. Pul muomlasining meyoriy huquqiy asoslarining mavjudligi.
4. Pul muomalasini tashkil qiluvchi va tartibga soluvchi institutlarning mavjudligidir. 
Odatda pul muomlasini Markaziy bank tomonidan tashkil qilinadi va tartibga solinadi. Lekin pul 
muomnalasini tashkil qilishda bank tizimining 2-
chi pog’onasida turuvchi tijorat banklari rol 
o’ynaydi.
Pul taklifi jarayonini tushunishning birinchi bosqichi banklardagi depozitlarni o’rganish 
hisoblanadi, chunki depozitlar pul taklifining katta tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Ushbu 
mavzuda banklarning depozit siyosati va ular bilan bog’liq operatsiyalari yoritilgan.
Pul taklifi jarayonidagi 3 ta asosiy subyektlar: 
1.
Markaziy bank-hukumat vakili hisoblanib, bank tizimini nazorat qilishga va monetar 
siyosatni tashkil etishga javobgar; AQShda Federal Zaxira Tizimi. 
2.
Banklar (depozitariy institutlar)- aholi va tashkilotlardan deposit qabul qiluvchi va qarz 
beruvchi tashkilotlar: tijorat banklari, kredit assotsiatsiyalari, maxsus jamg’arma ba
nklar va kredit 
uyushmalari. 
3.
Depozitorlar-
banklarga depozit qo’ygan yuridik va jismoniy shaxslar.
Ushbu 3 subyektning orasida Markaziy bank asosiy rolni o’ynaydi. 
Fed.ning operatsiyalari va monetar siyosati uning balansida, aktivlar va majburiyatlar 
hola
tida aks etadii. Hozir biz pul taklifi jarayonini tushuntirish bilan bog’liq bo’lgan 
operatsiyalarni keltiramiz
56
.