Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

5-rasm.1960-
2011 yillarda M1 va M2 aggregatlarini o’sish sur
atlari. 
5-
rasmdagi ma’lumotlardan ko’rishimiz mumkinki, pulning yagona, aniq va to’g’ri 
o’lchovini tanlab olinishi muhim hisoblanib, tartibga soluvchi organlar hamda iqtisodchilar 
tomonidan to’g’ri pul o’lchovi sifatida qaysi pul aggregatini olinishi katta
ahamiyat kasb etadii. 
33
33
Frederic S.Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson Education Limited pp. 2013. 
pp. 94-104 

---

171

3-MAVZU: PUL NAZARIYALARI 
 
REJA: 
1. Pul nazariyasining mohiyati 
2. Pulning metallik nazariyasi 
3. Pulning nominallik nazariyasi 
4. Keynsning likvidlikning afzal ko’rilishi nazariyasi
5.Keynschilik nazariyasining keyingi rivojlanishi 
6. Fridmanning pulning zamonaviy miqdoriy nazariyasi 
7.Fridmanning pulning zamonaviy miqdoriy nazariyasi 
1. Pul nazariyasining mohiyati 
Pul nazariyasining olamshumul ilmiy ahamiyati shundaki, u barcha iqtisodiy fanlarning 
bazisi hisoblanadi. Haqiqatda ham birorta iqtisodiy adabiyot mavjud emaski, agar pul yoki u bilan 
bog’liq munosabatlarni o’zida aks ettirmagan bo’lsa. 
Pulning nazariy tabiati bir nechta bo’lib, qator konsepsiyalarda uning mavjudligini tabiiy 
asoslari va amal qilishining sa
bablari keltiriladi. Shartli ravishda buni “tovarli” va “tovarsiz” 
konsepsiyalarga ajratish mumkin
34
.
Tovarli konsepsiyada pulning qimmatliligini aniqlashda asosiy e’tibor real foydali 
hisoblangan ichki qiymatiga qaratiladi. Bu borada juda keng tarqalgan pulning metallilik 
nazariyasi e’tiborga olinadi.
Pulning tovarsiz konsepsiyasida uning tovarni sotib olish huquqini beruvchi qiymati, 
simvoli, ieroglifi, umumiy ko’rinishi kabi belgilariga e’tibor qaratiladi. 
Albatta, pul nazariyasining ko’p qirraliligi va
uning iqtisodiy kategoriya sifatida amal qilishi 
juda ko’p iqtisodchi olimlar, mutaxassislar, ekspertlar tomonidan e’tirof etilgan. E’tiborli jihati 
shundaki, iqtisodchi olimlar, ekspertlar va mutaxassislarning pul nazariyasi va uning iqtisodiy 
kategoriya 
sifatida amal qilishi haqidagi qarashlari, ta’limotlari va g’oyalari juda ko’p hollarda bir 
–
biridan farq qiladi. Buning asosiy sabablaridan biri, bizning nazarimizda, iqtisodiy nazariyachi 
olimlar, mutaxassislar va ekspertlarning pul nazariyasi haqidagi asarlarining turli vaqtda, turlicha 
ishlab chiqarish sharoitida va turli hududlarda yaratilganligidir. 
Jamiyatda mehnat taqsimotining mavjudligi, kishilarni bir 
–
biriga bog’lab turadilar, ular 
o’rtasida mahsulotlar va resurslar almashuvini ta’minlaydigan
mexanizmni amal qilishini talab 
etadii. Ushbu mexanizm bozor bo’lib, bozor kishilar faoliyatini tartibga soladi va ularning 
manfaatlarini bir 
–
biriga mos kelishini ta’minlaydi. Kishilar faoliyatini harakatga keltiruvchi, ular 
o’rtasidagi ayirboshlashni ta’minlovchi va ularning manfaatlarini tartibga soluvchi vosita sifatida 
pul maydonga chiqadi. 
Ma’lumki, jamiyatda ayirboshlash munosabatlarining dastlabki davrlarida kishilar barterdan 
juda keng ravishda foydalangan, keyinchalik ular barter, ya’ni tovarni –
tovarga almashtirish 
jarayoni ma’lum qiyinchilik va qo’shimcha vaqtni talab etishi natijasida, bozor ishtirokchilari 
pulni kashf etdilar. 
Pul 
–
barcha tovarlarning umumiy ekvivalenti sifatida maydonga chiqadigan “maxsus tovar” 
bo’lib, uning yordamida barcha tovarlar qiymati o’lchanadi. Pulning jamiyatda amal qilishi va 
uning evolyusiyasi bilan bog’liq masalalar iqtisodiy adabiyotlarda pul nazariyasi sifatida talqin 
etiladi. Ushbu iqtisodiy adabiyotlarda pul nazariyasining iqtisodiy kategoriya sifatida amal qilishi 
quyidagi uchta guruhga ajratib o’rganiladi.