Xudoyberganova zarofat zahidovna xojibekova zilola shavkat qizi

Jamg’arish vositasi.
 
Pul shuningdek jamg’arish vositasi sifatida xizmat qiladi; daromad olingan vaqtdan boshlab 
xarajat qilingungacha bo’lgan davrda xarid qobiliyatini saqlab turis
h vositasi xisoblanadi. Pulning 
ushbu funksiyasi foydali hisoblanib, ko’pchiligimiz saqlashni afzal ko’rib, pullarni olishimiz bilan 
darhol xarajat qilishni hoxlamaymiz. Pul 
–
yagona jamg’arish vositasi emas; har qanday aktivlar –
pullar, aksiyalar, obliga
tsiyalar, er, uy, san’at asarlari yoki zargarlik mollari –
jamg’arish vositasi 
hisoblanadi. Ushbu aktivlardan ko’pchiligi pulga nisbatan o’zining egalariga katta foyda (foiz) 
keltirib, narxi kutariladi va qulayliklar yaratadi (masalan, boshimiz ustidagi tom). Agarda ushbu 
aktivlar jamg’arish vositasi sifatida pul bilan taqqoslaganda ancha foydali bo’lsa, unda insonlar 
nega pullarni jamg’arishadi? Ushbu savolga javob muhim iqtisodiy tushuncha hisoblangan 
likvidlilik 
bilan bog’liq hisoblanib, aktiv oson va t
ezkorlik bilan ayirboshlash vositasiga 
aylanadi. Likvidlilik juda ham muhim hisoblanadi. Pul ayirboshlash vositasi hisoblanganligi bois 
eng likvidli aktiv hisoblanadi; bir narsa sotib olish uchun pul boshqa narsaga aylantirish shart 
emas. Boshqa aktivlar pulga aylantirilganda tranzaksion xarajatlarni talab qiladi. Masalan, siz 
uyingizni sotsangiz, brokerlik komissiyasini to’lashingiz shart (odatda sotish narxining 4
-6% ini 
tashkil qiladi). Agar siz kechiktirib bo’lmaydigan hisobraqamlarni tezda to’lash uch
un naqd 
pullarga muhtoj bo’lsangiz, pulni tezda sotish uchun uyingizni ancha past narxda sotishingizga 
to’g’ri keladi. Pul eng likvidli aktiv bo’lmasin va yuqori darajadagi jamg’arish vositasi 
hisoblanmasada odamlar bajonidil pulni saqlaydi. Jamg’arish vo
sitasi sifatida pulning ishonchliligi 
narxlar darajasiga bog’liq hisoblanadi. Masalan, barcha narxlarning ikki barobar oshishi, pulning 
qiymatini ikki barobarga kamayganligini anglatadi. Teskari holatda narxlarning ikki barobarga 
kamayishi pulning qiymatin
i ikki barobarga oshganligini ko’rsatadi. Inflyasiya sharoitida narxlar 
darajasining tezlik bilan o’sishi kuzatilsa, pul tezda o’zining qiymatini yo’qotadi. Natijada 
odamlar istar-
istamas o’zlarining boyliklarini pul shaklida saqlashadi. Bu holat oylik inf
lyasiya 
surati 50% dan oshishi natijasida yuzaga keladigan giperinflyasiyaga hos bo’lgan bo’lgan yuqori 
inflyasiya sharoitiga ko’proq mos tushadi. Birinchi jahon urushidan so’ng Germaniyada xuddi 
shunday inflyasiya sodir bo’lib, inflyasiya surati ba’zan oy
iga 1000% dan oshib ketdi. 1923 yilda 
giperinflyasiya tugagungacha narxlar darajasi ikki yil oldingiga nisbatan 30 milliard marotaba 
o’sishi kuzatildi. Aytishlaricha, giperinflyasiya tugash davrida buxanka non sotib olish uchun bir 
zambil naqd pul talab qi
lingan ekan. Pul o’zining qiymatini shunchalik darajada tez yo’qotgan 
ediki, ish kuni davomida ishchilarga bir necha marotaba ish haqi to’langan va pullar o’zining 
qiymatini yo’qotib qo’yishidan oldin ertaroq pullarni sarflashlari maqsadida tanaffuslar e’l
on 
qilingan. Hech kim pulni jamg’arishni xohlamagan, chunki ularning almashuv vositasi sifatida 
o’rni yo’qolgan va barter tizimi yanada rivojlanishiga olib kelgan. Operatsion xarajatlar yuqori 
darajada o’sib, kutganimizdek, yalpi ishlab chiqarish hajmi kes
kin tushib ketgan.
18
Iqtisodiyotni boshqarishning bozor munosabatlari joriy etilgan mamlakatlar iqtisodiy 
adabiyotlarida, pul uchta, ya’ni qiymat o’lchovi, muomala vositasi va jamg’arma vositasi 
funksiyalarni bajarishi bayon etiladi. 
P.Samuelson Aristoteln
ing ta’limotlariga tayangan holda pul faqat ikkita, ya’ni ayirboshlash 
vositasi, baho mashtabi birligi yoki o’lchov hisobi funksiyalarini bajarishini ta’kidlaydi
19
.
Angliya 
–
amerika iqtisodchi olimlari pulning uchta funksiyasi (muomala vositasi, qiymat 
o’lchovi va jag’arma vositasi) mavjudligini e’tirof etishadi
20
. Jumladan, Edvin Dj. Dolan, Kolin D. 
18
Frederic S.Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson Education Limited pp. 2013. 
pp. 94-104 
19
Самуэльсон П. Экономика вводной курс. –М.: 1964. –С. 69.
20
Масалан: Харрис Л.Денежная теория. –М.: 1990. –С.75; Долан Э., Линдсей Д. Макроэкономика. –
СПб.: 
1994,
–
С. 7 –
8. 

---

155
Kempbell, Rozmari Dj. Kempbelllar pul muomala vositasi, qiymat o’lchovi va jamg’arma vositasi 
funksiyalarini bajarishini ta’kidlaydi
21
.
Nemis iqtisodchi olimi K.Knis (1821 
–
1898) pulning to’rtta ya’ni, qiymat o’lchovi, 
muomala vositasi, to’lov vositasi va jamg’arma vositasi funksiyalarini e’tirof etadii. 
S.Fisher, R.Dornbush, R.Shmalenzilar ham pulning to’rtta funksiyalarini bajarishlarini 
e’tirof etib, ular
ni quyidagi ketma 
–
ketlikda amal qilishini ta’kidlaydi: birinchisi –
muomala 
vositasi va to’lov vositasi, ikkinchisi –
o’lchov hisobi, uchinchisi –
qiymatni saqlash vositasi, 
to’rtinchisi –
kechiktirilgan to’lovlarni o’lchovi
22
. 
K.Marks pulning funksiyalar
i konsepsiyasida uni uchta funksiyasi mavjudligini ta’kidlaydi. 
U pulning funksiyalarini quyidagi ketma 
–
ketlikda ifodalaydi. Birinchisi 
–
qiymat o’lchovi, 
ikkinchisi 
–
muomala vositasi, uchinchisi 
–
moliyaviy pul. K.Marksning pulning uchinchi 
funksiyasi 
ayrim iqtisodchilar tomonidan jamg’arma vositasi, to’lov vositasi va jahon puli kabi 
vazifalarini bajarishi mumkinligini ilgari suriladi
23
. 
Rossiyalik iqtisodchi olim, professor O.I.Lavrushin
24
, professor V.A.Shegorsova
25
, 
professor V.V.Ivanov va professor B.I.Sokolovlar
26
tahrirlari ostida chop etilgan Pul, kredit, 
banklar darsliklarning barchasida pul beshta funksiyani bajarishi e’tirof etiladi.
O’zbekistonlik iqtisodchi, professor Sh.Z.Abdullaeva pul to’rtta funksiyani bajarishini, ular 
qiymat o’lchovi, muomala vositasi, to’lov vositasi va jamg’arma vositasi funksiyalari ekanligini 
ta’kidlaydi
27
.
Professor O.Yu.Rashidov tahriri ostida chop etilgan Pul, kredit va banklar darsligida pul 
beshta, ya’ni qiymat o’lchovi, muomala vositasi, to’lov vositasi, jamg’arm
a vositasi va jahon puli 
vazifalarini bajarishini ta’kidlanadi