Xoshimov, S. Saidaxmedov elektr yuritma

i
+4P
t
'
m
------
(6 91)
k T ( l + 2 p T ' f i ) p V f l C
4 р Т ц - 2 р Т ' и ( \ + р Т » )
Proporsional tashkil etuvchisi P - rostlagich bilan birgalikda 
texnik optimumga sozlangan tizimni tashkil etadi. Ichki kontur 
uzatish funksiyasi tok konturini texnik optimumga sozlangan 
kontur bilan mos tushadi. (6.87) va (6.90) ifodalar boshqarish 
obyektining parametrlari o‘zgarmas bo‘lganda kuchga ega. 
Amaliyotda bu parametrlami ko‘pchiligi vaqt o‘tishi bilan 
o‘zgaradi yoki yuritmani ish rejimiga qarab o‘zgaradi, induktivlik 
magnit zanjirining to‘yinishiga qarab o‘zgaradi.
K o‘rsatilgan parametrlar o‘rtacha qiymati 55% atrofida 
o‘zgaradi va bu holda optimal sozlashdagi og‘ish ko‘p bo‘lmaydi.
Savol va topshiriqlar
1. Elektromexanik tizimlarda o ‘tkinchi jarayonlarni hisob- 
lashning ahamiyatini so‘zlab bering.
2. 0 ‘tkinchi jarayon davomiyligiga va xarakteriga qanday 
zvenolar ta’sir ko‘rsatadi?
3. Mexanik o‘tkinchi jarayon deganda nimani tushunasiz?
4. Mexanik o‘tkinchi jarayonda dvigatelning toki qanday 
aniqlanadi?
5. Mexanik o ‘tkinchi jarayonda dvigatelning burchak tezligi 
va momenti qanday aniqlanadi?
6. Dvigatelning yakor zanjiriga qarshilik kiritilganda 
0
‘tkin- 
chi jarayon qanday hisoblanadi?
7. Dvigatelni ishga tushirish vaqti qanday aniqlanadi?
8. Dvigatelni tormozlash vaqti qanday aniqlanadi?

---

9. Elektromexanik o‘tkinchi jarayon deganda nimani tushu- 
nasiz?
10. Bog‘lanishlarni chiziqlashtirish maqsadida elektromexa­
nik o‘tkinchi jarayonlami hisoblash uchun qanday joizliklar qabul 
qilinadi?
11.Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok dvigatelining 
differensial tenglamasini yozib bering.
12. Dvigatelni to‘g‘ridan-to‘g‘ri tarmoqqa ulab ishga tushi- 
rishda elektromexanik o‘tkinchi jarayon qanday ko‘rinishga ega 
bo‘ladi?

---

V II bob. DVIGATEL Q U W A T IN IT A N L A S H
VA YURITM A ENERGETIKASI
7.1. DVIGATEL Q U W A T IN I TANLASH
Elektr yuritmani loyihalashning asosiy bosqichlaridan biri bu 
dvigatel quvvatini tanlashdir. Yuritmani ishonchli va samarali 
ishlashi kutilayotgan yuklamaga dvigatel rejimining mos kelishiga 
bogiiq.
Ishlash jarayonida dvigatel chulg‘amlari va magnit tizimida 
dvigatel haroratini ortishiga olib keladigan energiya isrofi yuzaga 
keladi. Haroratning ortib ketishi izolyatsiyaning eskirishi va 
ishdan chiqishiga olib keladi. Harorat izolyatsiya materialining 
fizik va kimyoviy xususiyatlariga bog‘liq.
Dvigatel quvvatining ortib ketishi ham maqsadga muvofiq 
emas. Katta quvvatdagi dvigatel uning o‘lchamlari va inersiya 
momentining ortib ketishiga, natijada o ‘tkinchi jarayonlaming 
cho‘zilib ketishiga olib keladi. Yuklamasi kichik bo‘lgan 
assinxron dvigatel qo'shimcha energiya sarfiga olib keladigan 
passiv quvvat koeffitsiyenti bilan ishlaydi.
Shunday qilib, dvigatel quvvatini tanlash uchun bir tomondan 
dvigatelni to‘la yuklanmasligi va u ishlayotganda harorati joiz 
qiymatdan ortib ketmasligi uchun hisoblashlar bajarilishi kerak. 
Lekin bu hisoblar nominal quvvati, inersiya momenti, FIK va h.k. 
ma’lum bo‘lgan dvigatel uchun bajarilishi darkor. Bu holda 
oldindan yuklama grafigi, ya’ni yuritma mexanizmining ishlab 
chiqarish siklidagi tok, moment va tezligining o‘zgarish grafigi 
qurilgan bo‘lishi kerak.
Demak, dvigatel quvvatini birdan aniqlab bo‘lmaydi. Avval 
mo‘ljallangan quvvatdagi dvigatel tanlanib, so'ng berilgan 
shartlar bo‘yicha quvvatni aniqlashga to‘g‘ri keladi. Bunda har 
safar yuritma dinamikasini hisoblab, yuklama diagrammasini 
qurishga to‘g ‘ri keladi. Qizish shartlari bo‘yicha tanlangan 
dvigatel 
o ‘ta 
yuklanish 
qobiliyati 
bo‘yicha 
yuklama

---

diagrammasidagi 
yuklama 
cho‘qqilariga 
qo‘llangan 
holda 
tekshirilishi shart.
7.2. EL EK TR YURITMALARNING 
YUKLAMA DIAGRAMMALARI
Elektr yuritmalami yuklama diagrammalarini qurish dvigatel 
quvvati hisobining majburiy bosqichi hisoblanadi. Faqat yuklama 
diagrammasi asosida oldindan tanlangan dvigatelni quvvati ijrochi 
mexanizmning ishlash rejimiga va o‘ta yuklanish qobiliyatiga mos 
kelishini 
tekshirish 
mumkin. 
Mexanizm 
ishining 
ayrim 
bosqichlarida 
tezlik 
va 
tezlanish 
qiymatlarining 
haqiqiy 
qiymatlarini o‘tkinchi jarayonlarni hisoblagandan keyingina 
aniqlash mumkin. Shunday qilib, faqat yuritmaning yuklama 
diagrammasigina 
tizim 
harakatining 
haqiqiy 
xarakterini 
belgilaydi.
Odatda, yuritmaning yuklama diagrammasi ish mashinasining 
yuklama diagrammasiga o‘xshamaydi. Ular faqat mexanik tavsif 
absolut qattiq, ya’ni sinxron dvigatelning mexanik tavsifiga 
o‘xshagandagina to ‘g ‘ri kelishi mumkin.
Agarda mexanik tavsif ozgina qiyaroq boisa, u holda, 
yuritmaning 
yuklama 
diagrammasi