Xorijiy mamlakatlarda davlat shakllarining asosiy

Respublika – lot. respublika – »jamoa ishi», «xalq ishi» degan ma’noni anglatadi. Bunda davlat hokimiyati va boshqaruvning oliy organlari bevosita xalq tomonidan yoki xalq saylagan organlar tomonidan saylab qo’yish yo’li bilan tuziladi va uning vakolatimuayyan muddatga belgilanadi. Shu bilan birga, barcha respublika shaklidagi davlatlarda faqat parlament istisnosiz bevosita aholi tomonidan saylanadi.

Davlat boshqaruvining respublika shakli quyidagi asosiy belgilari bilan ajralib turadi: hokimiyat oliy organlarining saylab qo’yilishi; hokimiyat vakolatlarining taqsimlanishi; qonunlarning bajarilishini nazorat qiluvchi organ – sudlarning mavjudligi; fuqarolarning davlat ishlarini boshqarishda bevosita va bilvosita ishtirok etishi.

Jamiyat taraqqiyotida respublika shaklidagi davlat boshqaruvi qadimdan ma’lum. Ilk respublika boshqaruv shakllari Afina
¹ Alebastrova I.A. Konstitusionnoye pravo zarubejnыx stran. – M., 2000.

– S. 66.

(mil. av. V – IV asrlar), Sparta (mil. av. V – IV asrlar) va Rimda (mil. av. V – II asrlar) joriy etilgan. Afina davlatida boshqaruv- ning demokratik respublika shakli mavjud bo’lgan. Sparta va Rim davlatlari aristokratik respublikalar bo’lgan.

Yangi davrda respublika boshqaruvi shaklining joriy etilishi asosan burjua inqilobi natijasida yuzaga kelgan. Feodal tuzumi tartiblarini inkor etish, yangi demokratik talablar (tenglik, xalq suvereniteti, erkinlik) asosida burjua inqilobi amalgaoshirilgan. Ayniqsa, eski feodal tuzum davrida hukmron sinf hisoblangan katta yer egalarining hokimiyatini sindirishga bo’lgan xalq xohishi jamiyat tuzilishini, ya’ni davlat boshqaruvi shaklini o’zgartirishga sabab bo’lgan. Shuning uchun ham hozirgi konstitusiyalarning paydo bo’lish omillarini huquqshunos olimlar bevosita burjua inqilobining mevasi deb hisoblaydilar.