Xorijiy mamlakatlarda davlat shakllarining asosiy

Boshqaruv shakli davlat shaklining oliy davlat hokimiyati tashkil etilishi, davlat oliy organlari (avvalo, uning boshlig’i)huquqiy maqomi, ularning o’zaro munosabatlari prinsiplari, ushbu organlarni saylashda fuqarolarning ishtirokini ochib beruvchi elementini o’zida ifoda etadi.

Boshqaruv shakli davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining shakllantirilishi va tashkil etilishi tartibi, ularning huquqiymaqomi, o’zaro hamda aholi bilan aloqadorligini ifodalaydi. Mazkur tushuncha orqali mamlakatda kim hukmronligi va hokimiyatniqanday boshqarishi anglab olinadi.

Davlat boshqaruvi har bir mamlakat aholisining xohish- irodasini ifoda etadi. Shuning uchun ham dunyoda turli xil davlat boshqaruv shakllari mavjud. Masalan, Fransiya, Italiya, AQSh, Germaniya, Meksika, Misr, Isroil va boshqa sobiq ittifoq respublikalarida – Prezident, Angliya, Ispaniyada – Qirol va qirolicha, Yaponiyada – imperator, Birlashgan Arab Amirligida –Podshoh davlat boshqaruvida alohida o’rin egallaydi.

Boshqaruvning u yoki bu shaklining vujudga kelishiga bir qator omillar ta’sir ko’rsatadi. Xususan, oldingi paragrafda ko’rsatilgan

¹ Chirkin V.Ye. Konstitusionnoye pravo zarubejnыx stran. – M., 2001. – S.154.

omillardan tashqari, jamiyat taraqqiyotining u yoki bu bosqichiga boshqaruvning tegishli shakli mos keladi.

Jumladan, feodalizm davrida monarxiya boshqaruv shakli ustuvor bo’lgan, yangi davrga esa ko’proq respublika boshqaruvi xosdir.

Shuni hisobga olish zarurki, avvallari respublika va monarxiya o’rtasidagi farq asosan, demokratlashuv darajasini aks ettirgan bo’lsa, hozirgi davrda bir qator davlatlarda saqlanib qolganmonarxiya ularni respublikalarga nisbatan kamroq darajada demokratlashganligini anglatmaydi. Bu esa monarxiya millatni birlashtiruvchi element sifatida o’sha davlatlarda faqat siyosiy an’analarning barqarorligidan dalolat beradi.

Osiyo va Afrikaning yosh davlatlarida jamiyat nisbatan o’zgarish jarayonini boshidan kechirayotgan davrda siyosiy institutlar haligachavujudga kelayotganligi bois boshqaruv shakli unchalik barqaror emas va u yoki bu tomonga o’zgarishi mumkin (masalan, Markaziy Afrika Respublikasida davlat boshqaruv shakli bir necha marotaba o’zgargan, 2008 yilda esa Nepalda monarxiya boshqaruv shakli bekor qilinib, o’rniga respublika davlat boshqaruv shakli o’rnatildi).

Xorijiy davlatlar boshqaruv shakliga ko’ra – monarxiya va respublika shaklida idora etiladi. O’z navbatida ushbu boshqaruvshakllari ko’plab turlarga ega.