Xorijiy mamlakatlarda davlat shakllarining asosiy

Sosialistik Respublika – bunday davlat boshqaruv shakli, sovet tuzumi o’rnatilgan mamlakatlar hisoblanib, ularda hokimiyat bo’linishi prinsipi rad etilgan, ya’ni hokimiyat mehnatkash xalqning yagona vakillik organi – sovetlarga saylangan vakillari orqali amalga oshirilishi konstitusiyalarda mustahkamlangan.

Sovet respublikasi boshqaruv shakliga misol qilib sobiqittifoq hamda uning tarkibiga kiruvchi sosialistik respublikalarni ko’rsatish mumkin. Mazkur davlat boshqaruv shakliga xos bo’lgan xususiyatlar bunda

mamlakat markazlashgan hokimiyat tomonidan boshqarilgan, ko’pincha bitta siyosiy partiyaning mavjudligi va davlat hokimiyatining avtoritarligi bilan xarakterlanadi.

Mazkur respublikalarda davlat boshqaruv shaklining yuridik nuqtai nazardan quyidagi umumiy belgilari ko’rsatiladi:¹

1. 
   Sovetlarning davlat hokimiyatini tashkil etishdagi vakolatlarining ustuvorligi. Hududlar bo’yicha tashkil etilgan sovetlarning o’ziga tenglashtirilgan davlat organlarini shakllanti- rishda, (prokuratura va sud organlaridan tashqari) yuqori vakolatlarga ega bo’lib, barcha davlat organlari ularning oldida hisobdordirlar;
   
2. 
   Barcha pog’onadagi sovetlar bir tizimni tashkil etib, o’zaro munosabatlarda bir-biriga bo’ysunish prinsipi asosida amalga oshiriladi;
   
3. 
   Xalq deputatlari Sovetlari o’zining asosiy ishidan tashqari faoliyat yuritadi, sessiyalari kam va qisqa vaqtda o’tkaziladi, undan keyingi vakolatlarining amalga oshirilishi joylardagi ijroiya organlarga yuklanadi va ularning qabul qilgan qarorlari Sovetlarda tasdiqlanadi.
   

Sosialistik respublika davlat boshqaruv shaklining ayrim elementlarini hozir Kuba, Vyetnam va Xitoy davlatlarida ham uchratish mumkin. Xususan, Vyetnam Xalq Respublikasida Kubada joylarda sovetlar va Milliy Majlis, Xitoy Xalq Demokratik Respublikasida xalq vakillik organlari deb ataladi. Mazkur davlatlar siyosiy rejimi sosialistik davlat rejimining ayrim elementlarini o’zida ifodalaydi.

Teokratik Respublika. Teokratiya (lot. «teo» – xudo, «kratos» - hokimiyat) so’zi «ilohiy boshqaruv» ma’nosini berib, diniy boshqaruvga asoslangan hokimiyatni anglatadi. Teokratiya - bu siyosiy hokimiyat ruhoniy boshliqlarga, ilohiyotga mutlaq tegishli bo’lgan rejim bo’lib, jamiyat, shu bilan birga, siyosiy munosabatlar ham diniy norma, qonun-qoidalar bilan tartibga solinadi.

Teokratik respublika boshqaruv shaklining eng muhim xususiyatibarcha hokimiyat diniy ulamo qo’lida to’planishi, diniy hokimiyategasining eng avvalo xudo oldidagi javobgarligi bilan tavsifla- nadi. Shuning uchun u dindoshlari oldidagi siyosiy mas’uliyatdan, ular o’rnatishi lozim bo’lgan nazoratdan ozod bo’ladi. Teokratiya turli dinlar asosida yaratilishi mumkin. Iudaizmteokratiyaning vujudga kelishiga ancha moyil bo’lgan konfessiyanio’zida mujasamlashtiradi yahudiylarning davlati boshqa davlatlar-

¹ Konstitusionnoye (gosudarstvennoye) pravo zarubejnыx stran. Uchebnik. V4-x tomax. Toma 1-2. Otv.red. B.A.Strashun. – M., 1995. – S.316.

dan keskin farq qiladi, zero, teokratiyaga asoslangan hamda undacherkov bilan davlat o’rtasida Masihdan keyingi davrdagiday farq bo’lmagan.

Masalan, hozirgi kunda teokratik respublikaga Eron Islom respublikasini kiritish mumkin. Eronda davlat boshlig’i prezident hisoblansa-da, u rasman dunyoviy hokimiyat egasi hisoblanadi. Diniyhokimiyat esa ulamolar kengashiga tegishli bo’lib, mazkur kengash bevosita barcha masalalar ustidan nazorat olib borish vakolatiga ega.