Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

Asosiy vositalarni baholash 
MHXS (IAS) 16 ga muvofiq asosiy vositalar sotib olish yoki qurish 
vaqtida haqiqiy narx bo'yicha baholanadi. Sotib olingan asosiy vositalarning haqiqiy qiymati sotib olish 
narxidan iborat bo'lib, import bojlari, qaytarib berilmaydigan soliqlar va xarajatlarni hisobga olgan holda, 
ob'ektni ish sharoitiga (ish haqi, materiallarni sotib olish xarajatlari, dizayn va dizayn ishlarining narxi va 
boshqalar) olib kelish uchun talab qilinadi. Shuni ta'kidlash kerakki, asosiy vositalarni yaratish yoki sotib olish 
uchun jalb qilingan kreditlar bo'yicha foizlar hisobot davri mobaynida kredit muddati davomida xarajatlar bilan 
bog'liq bo'lishi mumkin yoki ishga tushirilgunga qadar (MHXS (IAS) 23 tomonidan tartibga solinadi 
("kreditlar xarajatlari"). Foizlarni hisobga olishning muayyan yondashuvidan foydalanish to'g'risidagi qaror 
korxona tomonidan mustaqil ravishda qabul qilinadi, buxgalteriya siyosatida tavsiflanadi va asosiy 
vositalarning barcha ob'ektlari uchun qo'llaniladi. Qarz olish xarajatlarini kapitalizatsiya qilishda asosiy 
vositalarning bir ob'ekti uchun ruxsat etilmaydi, boshqalari esa davr xarajatlarini nazarda tutadi. 
Korxona tomonidan yaratilgan asosiy vositalarning haqiqiy qiymati dizayn, qurilish (yig'ish), o'rnatish 
va etkazib berishning barcha xarajatlarini hisobga olgan holda aniqlanadi. Asosiy vositalarning ob'ekti 
rejalashtirilgan ish joyiga o'rnatilganda va uning maqsadi uchun ishlatilganda yaratilgan asosiy vositalarning 
narxiga sarflanadigan xarajatlar to'xtatiladi. Shuning uchun, ob'ektni ishlatish yoki uni ko'chirish bilan bog'liq 
xarajatlar ob'ektning balans qiymatiga kiritilmasligi kerak. Shuningdek, asosiy vositalarni to'liq quvvatda olib 
tashlash, asosiy vositalarni ishga tushirishning dastlabki bosqichida yo'qotishlar, masalan, mahsulotga bo'lgan 
talabning kamligi va harakat xarajatlari bilan bog'liq xarajatlar kapitallashtirilmaydi. 
Asosiy vositalarning ob'ekti bilan bog'liq keyingi xarajatlar davr xarajatlarini yoki kapitallashuvni o'z 
ichiga olishi mumkin. Xarajatlar muhim modernizatsiya yoki rekonstruksiya qilingan taqdirda aktivning 
narxiga kiritiladi. Ko'pincha ta'mirlash bilan bog'liq xarajatlarni belgilash masalasini hal qilish qiyin. 
Amaliyotda yuk mashinasi vosita bilan almashtirilganda va yuk hajmi 10 dan 15 gacha o'zgargan bo'lsa, yangi 
dvigatelni sotib olish va o'rnatish xarajatlari avtomobil narxiga bog'liq edi. Agar yangi dvigatel bir xil kuchga 
ega bo'lsa va mashinaning yuk hajmini o'zgartirmasa, unda bunday xarajatlar joriy davr xarajatlari sifatida 
tasniflanishi kerak. 
Amalda, davriy xarajatlarga taalluqlilarni aniqlash va har qanday-ob'ekt qiymatini oshirish, ya'ni, 
kapitalizatsiya qilishda quyidagi printsiplarga rioya qilish kerak: 
•
qo'shimcha xarajatlar va ob'ektga qo'shimcha xususiyatlar va fazilatlarni berish o'rtasida bevosita 
aloqaning mavjudligi; 
•
asosiy vositalar ob'ekti uchun qo'shimcha xarajatlardan olingan natijalarning "ajralmasligi". 
Shunday qilib, ob'ektni rekonstruksiya qilish va modernizatsiya qilish uchun to'g'ridan-to'g'ri xarajatlar 
to'g'ri kapitallashuvga to'g'ri keladi va shunga o'xshash ta'mirlash xarajatlari, ya'ni ob'ektning asl 
xususiyatlarini va sifatini tiklash-davr xarajatlarini nazarda tutadi. 
Keyinchalik korxona asosiy vositalarni hisobga olishning ikkita usuli 
—
haqiqiy yoki ortiqcha 
qiymatdan birini tanlashi kerak. Qabul qilingan baholash usuli barcha asosiy vositalarga qo'llaniladi. 

---