Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

Amortizatsiya. 
Ob'ektning amortizatsiyasi tugatish qiymatini hisobga olgan holda, uning boshlang'ich 
qiymatiga qarab belgilanadi. 
Amalda, aktivning tugatish qiymati ko'pincha ahamiyatsiz va shuning uchun amortizatsiya miqdorini 
xam hisoblash ahamiyatsiz. Tugatish qiymati nolga yaqin, chunki asosiy vositalarni foydali ishlatish muddatini 
o'tab bo'lgan mablag'larni tasarruf etish xarajatlari tashkilot tugatilganda aktivni olishni rejalashtirgan pul 
miqdoriga teng yoki yaqin. Bunday holda, tugatish qiymatini olib tashlamasdan asosiy vositalarning dastlabki 
qiymatiga amortizatsiyani hisoblash tavsiya etiladi. 
Uskunaning yoki boshqa asosiy vositalarning tugatish qiymatini baholash uchun korxona ishlab 
chiqarish fondlarini yangilash siyosatini ko'rib chiqishi kerak.
Asosiy vositalarning amortizatsiyasi aktivni maqsadga muvofiq foydalanish mumkin bo'lgan oydan 
boshlab hisoblanadi va aktivni yo'qotish yoki to'liq amortizatsiya qilish vaqtida to'xtatiladi. Shuni ta'kidlash 
kerakki, asosiy vositalar ob'ektining amortizatsiyasini hisoblash to'xtatilmasligi yoki to'xtatilishi bilan 
to'xtatilmasligi kerak, bundan tashqari, asosiy vositalarning ob'ekti MHXS (IAS) (IFRS) 5 "sotish uchun 
ushlab turilgan uzoq muddatli aktivlarni yo'qotish va to'xtatilgan faoliyat". 
MHXS (IAS) 16 bo'yicha amortizatsiya quyidagi usullardan biri yordamida amalga oshirilishi mumkin: 
•
chiziqli amortizatsiya. Agar ob'ektning qiymati xizmat muddati davomida teng ravishda iste'mol 
qilinadigan bo'lsa qo'llaniladi. Odatda binolar va inshootlar uchun ishlatiladi; 
•
qoldiqli kamaytirish usuli. Bu, asosan, 
ma’naviy
eskirishga moyil bo'lgan va ayniqsa, xizmatning 
dastlabki yillarida faol foydalaniladigan asosiy vositalar uchun ishlatiladi; 
•
ishlab chiqarish hajmiga qarab amortizatsiyani hisoblash. Odatda, ushbu amortizatsiya usulidan 
foydalanish korxonaning ishlab chiqarish hajmiga bevosita bog'liq bo'lgan ishlab chiqarish uskunalari uchun 
oqlanadi. 
Turli xil asosiy vositalar uchun amortizatsiya usullari qo'llanilishi mumkin. 
MHXS (IAS) 16 har bir moliyaviy yil oxirida amortizatsiya usulini qayta ko'rib chiqish zarurligini va 
agar kerak bo'lsa, uni o'zgartirishni talab qiladi. Amortizatsiya usuli tashkilotning aktivdan kutilgan iqtisodiy 
foyda olishini aks ettirishi kerak. Agar bu jarayon o'zgargan bo'lsa, amortizatsiya usuli ham o'zgaradi. Misol 
uchun, agar tashkilot aktivdan foydalanish usulini o'zgartirsa yoki uni dastlab belgilangan vaqtdan oldin yoki 
keyinroq yangi aktiv bilan almashtirishni rejalashtirsa, amortizatsiya usulini o'zgartirish kerak bo'lishi 
mumkin. 
Amalda, ko'pincha chiziqli amortizatsiya va qoldiqni kamaytirish usuli qo'llaniladi, buning uchun asosiy 
vositalarning foydali muddatini aniqlash kerak. Foydali foydalanish muddatini baholash xalqaro standartlar 
bo'yicha hisobotlarni tuzadigan mutaxassisning ekspert xulosasiga bog'liq. Shu bilan birga, MHXS (IAS) 16 
aktivning foydali muddatini aniqlashda asosiy vositalar ob'ektining foydali muddatini ta'sir qiluvchi quyidagi 
omillar majmuasini hisobga olishni tavsiya qiladi: 
•
aktivdan foydalanishning kutilayotgan intensivligi (aktivning kuchi va undan foydalanish 
rejalashtirilgan ishlab chiqarish hajmi); 
•
kutilgan jismoniy eskirish (atrof-muhit sharoitlariga, ta'mirlash jadvaliga bog'liq); 
•
rejalashtirilgan 
ma’naviy eskirish
(ishlab chiqarish texnologiyasida kutilayotgan o'zgarish); 
•
huquqiy cheklovlar (litsenziyalarning amal qilish muddati, tuzilgan ijara shartnomasining 
davomiyligi).