Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

ижтимоий гуруҳ лексикони
бўлиб,
муайян соҳада касб ёки 
истаклар муштараклиги юзасидан ҳамкорлик қилувчи инсонлар оғзаки мулоқотига хос бўлган лексик 
бирликларни ўзида жамловчи ижтимоий соҳанинг лексик қатламидир. Ижтимоий гуруҳнинг оғзаки 
мулоқот
лексикони таҳлили ва тадқиқи натижасида яратилган соҳага оид термин ва атамаларнинг 
этимологик, изоҳли, таржима ва сўзлашгич луғатлари барча соҳани тўлиқ қамраб олмаганлиги
бу 
борада илмий тадқиқотлар олиб борилишини тақозо қилади. Бундан ташқари, ижтимоий гуруҳ 
лексикони нафақат термин ва атамалар, балки сўз бирикмалари, фразеологик бирикмалар,
иборалар 
(метафорик бирикмалар) ва синтактик конструкциялардан иборатдир. Ижтимоий гуруҳ лексиконининг 
мулоқот имкониятларини суҳбат таҳлили орқали амалга ошириш мумкинлиги когнитив ва дискурс 
тилшуносликда ўз исботини топган. Ушбу тадқиқотлар самараси сифатида бизнес мулоқот тили, 
академик тил, адабий тил, сўзлашув тили каби ижтимоий
гуруҳ номлари, шунингдек, лексикони 
тилшунослик тадқиқотларида акс этди. Индивидуал лексикон таркибий қисм сифатида ижтимоий 
гуруҳни бойитиши ва тўлдириши мумкин. Масалан, машҳур инглиз драматург ёзувчи ва шоири 
Уильям
Шекспир ўз асарларини яратиш борасида адабиёт соҳасига ўзининг ижод маҳсули сифатида 
1700 дан ортиқ лексик бирликларни киритиб, адабиёт лексиконида шекспиризмлар номли кичик 
қатлам яратган ва ҳозирги кунда нафақат ижод аҳли, балки кундалик сўзлашув мулоқотида ҳам 
инсонлар ушбу бирликларни қўллайдилар. Ўз навбатида, индивидуал лексикон ижтимоий гуруҳ 
лексиконидан фойдаланади. Масалан, футбол шарҳловчиси нутқидан олинган мулоқот акти:
-
Еттинчи рақамли ўйинчи тўпни бош зарба билан шеригига узатди, шериги тўпни қабул қилиб 
олди, олдинга интилмоқда, ҳужум, чап
қанот
ҳимояни
 
ёриб ўтди, дарвоза томон тўпни йўллади, 
зарба! Гооол!
 
(Ҳайқириқ билан)
 [5]. 
Ушбу нутқ актида лексик бирликлар жараённи тасвирлаш учун синтактик занжир ҳосил қилган, 
аммо бу
занжир ёзма нутқ қоидаларига тўлиқ мос деб бўлмайди. Шарҳловчи индивидуал ва ижтимоий 

---