Xorazm ma ’ mun akademiyasi axborotnomasi – /2020 Ўзбекистон республикаси фанлар

XORAZM MA
’
MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI 
–
12/2020
271
давомида узлуксиз равишда шаклланиб боради.
Бунда замон ва макон омили ўта муҳим саналиб, 
муносабатларда ижтимоий таъсирнинг ўрни каттадир. 
Тилнинг имконият, нутқнинг жараён эканлиги бугунги кунда тилшуносликда янгилик эмас. 
Аммо бу ҳали масала тўла ўрганилган деган гап эмас.
Умумий тилшунослик доирасида тил ва нутқ 
моҳиятини англаш учун айтилган бу фикр прагмалингвистика йўналишида туркум масалаларнинг 
тадқиқига дебоча бўлади. Шу икки аспект етарли даражада фарқлангандагина прагмалингвистика 
масалаларига тўлақонли ечим топиш мумкин бўлади.
Бир қарашда тил ва нутқ дихотомиясини ёдга солувчи бу бўлиниш аслида прагмалингвистик 
нуқтаи назаридан баҳоланганда, нисбатан фарқли кўриниш намоён этади. Жумладан, тил сатҳлари 
бўйича тасниф қилинганда актуаллиги юқори бўлган бирликлар бу ўринда пассивлашади, аксинча, 
актуаллиги унча юқори бўлмаган бирликлар аҳамияти кучаяди. Масалан, фонетик сатҳ бирлиги 
сифатида саналишга ҳам иккиланишлар остида турган интонация прагмалингвистикада фонетик 
сатҳнинг энг муҳим бирлигига айланади. Ёки лексик сатҳда юқори актуалликка эга бўлган номинатив 
бирликлар прагмалингвистик таҳлилларда нейтрал баҳо
касб этади. 
Бу тафовутлар сабабини тадқиқот объектига нисбатан ёндашувнинг ўзгарганлиги –
прагмалингвистик характер касб этаётганлиги билан изоҳлаш мумкин. Демак, прагматика 
тилшуносликни асл моҳияти очилишига йўл очади. Баъзи тилшунослар прагматика кўп уринишлар 
эвазига мантиқшунослик таркибидан ажралиб чиққан тилшуносликни яна умумий тафаккур 
масалалари билан боғлаётганлиги, улар таркибига киритаётганлиги асосида уни салбий баҳолайдилар. 
Аммо прагматика тилшуносликда чин маънодаги мулоқот атмосферасини яратади, прагматика ўз
номи 
билан ҳаракатдир. Бу жиҳат билан прагматика ўзига ёндош бўлган соҳалар
семантика ва синтактикадан 
устунлик қилади, зарур ўринларда уларни бошқаради, ўзига бўйсундиради. Унинг мукаммал 
парадигмасини яратиш, тилнинг семантика ва
синтактика соҳаси бирликларини прагматик ёндашувлар 
асосида қайта тадқиқ этиш бугунги кунда прагмалингвистлар олдида турган энг муҳим масала 
саналади.