Xolmirzayeva gulshona

Tinish belgilarni to’g’ri qo’llay olmasligi
. Punktuatsiya tinish belgilarini yozuvda to`g`ri 
qo`llash qoidalarini belgilab beruvchi soha, ya'ni tinish belgilari haqidagi fandir. U matndagi 
gaplarning urg`usini topishga, so`zlarni gap mazmuniga mos ohangda, to`g`ri va aniq talaffuz 
qilishga yordam beradi. Shu bois, punktuatsion qoidalar sintaksisga bog`lab o`rganiladi. 
Tinish belgilari tildagi turli-tuman ma'nolarni ifodalashda, turlicha intonatsiyani yozuvda 
ko`rsatishda xizmat qiladi. Tinish belgilari gap bo`laklari va gaplar orasidagi semantik va 
sintaktik munosabatlarni belgilashda, ularni qanday intonatsiya bilan o`qish zarurligini 
ko`rsatishda katta rol o`ynaydi. 
Umuman, tinish belgilari fikrni ifodalashda, o`zgalarga anglatishda, tushunishda, 
tushuntirishda yordamchi, ammo zaruriy vositadir. Yozuvda gapning ma'nosi, intonatsiyasi 
mazkur gapda qanday ishora qo`yilganiga qarab belgilanadi. 
Punktuatsiya (lotincha punktum-nuqta) ning ma'nosi nuqtalar ilmi demakdir, ushbu atama 
uch ma'noda qo`llaniladi: a) tinish belgilari tizimi va qo`llanish qonun-qoidalarini o`rganuvchi 
bo`lim; b) punktuatsion qonun-qoidalar – me'yorlar yig`indisi, to`plami; v) tinish belgilari v.h.
Tinish belgilari fikrni aniq va tez uqib olishga hamda o`zgalarga uqtirishga yordam beradi. 
Hozirgi tinish belgilarini qo`llash asosan XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlanadi. Bu 
davrga qadar bo`lgan qo`lyozmalarda (ma'lumki, ular arab grafikasida yozilgan) hozirgidek 

---

39 
mazmun va shakldagi tinish belgilari qo`llangan emas. Ammo bu qo`lyozmalarda tugal fikrni 
yoki uning ayrim qismlarini bo`laklarga ajratuvchi maxsus ishoralar ishlatilgan(Bu haqda 
H.G`ozievning «O`zbek punktuatsiyasi tarixi»kitobida berilgan).
Tinish belgilarining qo`llanishi masalasi eng murakkab masalalardan biridir. Har bir tinish 
belgisining qo`llanish o`rni ma'lum bir semantik va grammatik funktsiyaga ko`ra bo`ladi. 
Tinish belgilari ma'lum grammatik, logik, intonatsiya xususiyatlarga asoslanadi, shu xususiyatlar 
asosida qo`llanadi. 
Shuning uchun ham bu belgilarni o`z o`rnida ishlatmaslik ifodalanmoqchi bo`lgan fikrni 
qorong`ilashtiradi. uning tez va to`g`ri tushunilishiga xalaqit beradi yoki noto`g`ri tushunilishiga
sabab bo`ladi. Mavjud asarlarda tinish belgilarini ishlatishda ko`p xatolar uchraydi. Bunday 
xatolar asosan ajratilgan bo`laklar. undalma va kirish so`zlar, sodda va qo`shma gapning turli 
ko`rinishlarida tinish belgilarini ishlatishda uchraydi. 
Sintaksisni nazariy va amaliy 
jihatdan puxta bilmay turib, tinish belgilarini to`g`ri qo`llay olish malakasini hosil qilish 
mumkin emas.
Hozirgi o`zbek adabiy tilida tinish belgilari quyidagilardan iborat: nuqta (.), so`roq belgisi 
(?), undov belgisi (!), ko`p nuqta (.), qavs ( ), qo`shtirnoq («»), vergul (,), nuqtali vergul (;), ikki 
nuqta (:), tire (-).