Xix bo b. Iqtisodiyotning siklliligi va makroiqtisodiy beqarorlik

yuqori
2-chizma. Iqtisodiy siklning ikkinchi ko‘rinishi.
Bu 
ikkala 
ko‘rinishdagi 
sikl 
bir-biridan 
shaklan 
farqlansa-da, m azm un jihatidan o ‘xshash b o ‘lib, inqiroz va 
o ‘sishlarning m uqarrar ravishda, m a’lum davrlarda takror- 
lanib turishi tan olinadi.
539
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2 -§ . Iqtisodiy sikl nazariyalari.
Sikllarning asosiy turlari
Iqtisodiy sikllarning kelib chiqish sabablari va ularga 
ta ’sir ko'rsatuvchi om illarning chuqur va izchil ravishda 
tadqiq 
etilishi 
turli 
ko'rinishdagi 
iqtisodiy 
sikl 
nazariyalarining vujudga kelishiga olib keldi.
K o'pchilik 
hozirgi 
zam on 
iqtisodchilari 
iqtisodiy 
sikllarning obyektiv tavsifini tan olib, bu hodisani unga 
ta ’sir ko'rsatuvchi ichki va tashqi om illam i tahlil qilish 
orqali o'rganishni tavsiya qiladi. Iqtisodiy sikllarni tashqi 
om illarning mavjudligi bilan tushuntiruvchi 
nazariyani 
ekstemal nazariya 
deb atash qabul qilingan.
Tashqi omillarga iqtisodiy tizim dan tashqarida yotuvchi 
va iqtisodiy hodisalarning davriy takrorlanishini keltirib 
chiqaradigan om illar kiritiladi. Bu tashqi om illar ichidan 
quyidagilarni ajratib ko'rsatish mumkin:
-u r u s h la r, inqilobiy o'zgarishlar va boshqa siyosiy 
larzalar;
— oltin, uran, neft va boshqa qim m atli resurslar yirik 
konlarining ochilishi;
— yangi hududlarning ochilishi va bu bilan bog'liq rav­
ishda aholi migratsiyasi, yer shari aholisi sonining o'zgarib 
turishi;
— ijtimoy ishlab chiqarish tarkibini tubdan o'zgartirishga 
qodir bo'lgan texnologiya, tadqiqotlar va innovatsiyalardagi 
qudratli o'zgarishlar.
Internal nazariya 
iqtisodiy sikllarni iqtisodiy tizim ning 
o'ziga xos ichki om illar tug'diradi deb hisoblaydi.
Asosiy kapitalning jism oniy xizmat muddati ko'pchilik 
iqtisodchilar tom onidan iqtisodiy siklni keltirib chiqaruvchi 
m uhim om illardan biri sifatida qaraladi.
Agar bir yoki bir necha tarm oqda m ashina-uskunalarga 
talabning keskin ortishini keltirib chiqaradigan iqtisodiy
540
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o ‘sish boshlansa, tabiiyki, bu hoi m ashina va uskunalar 
toMiq eskiradigan har 10-15 yildan keyin takrorlanadi.
Boshqa ichki om illardan qo'yidagilar ajratib ko ‘rsatiladi:
— shaxsiy iste’molning o‘zgarishi (qisqarishi yoki kengayi- 
shi);
— mablagMar hajmi;
— investitsiyalar, ya’ni ishlab chiqarishni kengaytirish, uni 
yangilash 
va 
yangi 
ish 
joylarini 
vujudga 
keltirishga 
yo'naltiriladigan ishlab chiqarish, talab va takliflar hajmiga ta ’sir 
ko‘rsatishga qaratilgan davlat iqtisodiy siyosatining o ‘zgarishi.
Iqtisodiy sikllarning kelib chiqishini faqat eksternal yoki 
internal nazariya orqali tushuntirish ko‘pam to ‘g‘ri emas. 
Iqtisodiy sikl va um um an, iqtisodiy tizimdagi m iqdoriy 
ham da sifat o ‘zgarishlar tashqi va ichki om illar oqibatida 
kelib chiqishi mum kin emas.
Shuningdek, iqtisodiyotning siklli rivojlanishi sabablarini 
izohlashda bir qator quyidagi nazariyalar ham ilgari suriladi: