Xiva xonligining iqtisodiy va madaniy hayoti

Xiva xonligining iqtisodiy va madaniy hayoti

Xiva xonligining siyosiy ahvoli Elbarsxon davrida (1728-1740) yanada keskinlashdi. Elbarsxon ichki nizolarni bostirib, qo’shni hududlarga ham hujumlar uyushtirdi. Ayni paytda u Nodirshohga qarshi kurashda Buxoroga yordam berishga ham intilgan edi.

Nodirshoh bosqiniga qarshi kurash

Nodirshoh Buxoroni tobe etgach, 1740- yili Xiva xonligiga yurish boshladi. Hazorasp yonidagi jangda Xiva qo’shinlari yengildi. Xonqada bo’lgan jangda Xiva qo’shinlari butunlay tor-mor etildi. Elbarsxon o’ldirildi.
Nodirshoh 1740- yili Xivaga o’z odamini hokim etib tayinlab, Eronga qaytadi. Xivada Eron boshqaruv tizimi o’rnatiladi. Aholiga «moli omon» solig’i solinadi. Ana shundan keyin Xiva xonligida parokandalik kuchaydi. o’zaro urushlar natijasida bir qancha vaqt turkman qabilalari - yovmutlar ustun kelib turdi. Endi Xiva mustaqilligini yo’qotdi, qadimiy madaniy mamlakat bosqinchilik va talon-taroj maydoniga aylantirildi.
Osiyo va Yevropani birlashtiruvchi karvon yo’li o’zining ahamiyatini to’la yo’qotdi. Xonlar esa amalda inoqlar qo’lida itoatkor bo’lib qoldilar.
Orol dengizining shimolida istiqomat qilib tuigan o’zbek qabilalari 1741- yiU eronliklar zulmiga qarshi qo’zg’olon ko’taidi. Bu vaqtda Nodirshoh Dog’iston yurishi bilan band edi. U o’g’li Nasrulla boshchiligida qo’zg’olonchilaiga qarshi qo’shin jo’natdi. Nasrulla qo’zg’olonni bostirib, Xiva taxtiga Elbarsning o’g’li Abu Muhammad (Abulg’ozixon)ni o’tqazdi. So’ng Orolbo’yi va xivaliklardan qo’shin to’plab, otasiga madad berish uchun Dog’istonga jo’natdi. Qo’zg’olon sababchilari bo’lgan turkman yovmutlarini Xuroson hududiga ko’chirtirdi.
Keyin Xiva taxtiga o’tqazilgan qozoq sulolasidan g’oyib ibn Botir(Qoraboyxon)(1746-1756) inoqlar nufuzini yo’qotish uchun kurashdi. Ular esa g’oyibning inisi Abdulla boshchiligida xonga qarshi qo’zg’olon ko’tardilar. Qo’zg’olonga Buxoro amiri Muhammad Rahimxon aralashdi. g’oyibni taxtdan tushirib, o’z vakili Temurg’ozini xon etib tayinlaydi. Muhammad Rahimxon vafot etgach (1758- yili), o’zbek qabilalaridan inoqlar hokimiyatni yana qo’lga oladilar.
Inoq (turkiycha - ishonch) - o’rta Osiyoda XI - XVIII asrlarda hukm surgan sulolalar saltanatida «maslahatchi», «vazir» ma’nosini anglatgan.
• XVII asrdan boshlab Xiva xonligida hukmron sulola nufuzi pasaya bordi, qabila boshliqlarining ta’siri esa kuchaydi. Natijada, davlat parokandaligi yuz berdi.
• 1740- yilda Eron hukmdori Nodirshoh qo’shinlari Xivanl o’ziga bo’ysundirdi.