Xiva pedagogika kolleji

1.Maktabgacha ta’lim muassasalarini tashkil qilish. Maktabgacha ta’lim muassasasi uzluksiz ta’lim tizimining birinchi bosqichi, maktabgacha ta’lim Davlat jamoat tizimining asosiy bo’g’ini, jamiyatning eng muhim ijtimoiy bo’limidir. Maktabgacha ta’lim muassasalari maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni tarbiyalash va rivojlantirishda, ularni maktabga tayyorlashda yetakchi rol o’ynaydi.

Maktabgacha ta’lim muassasalari oila va jamiyatning bolalarga g’amxo’rlik qilish, milliy hamda mintaqa xususiyatlarini hisobga olgan holda bolalarni har tomonlama barkamol qilib tarbiyalash va rivojlantirishga bo’lgan ehtiyojni qondirish maqsadida tashkil etiladi. Muassasalar mustaqil ravishda, o’z tashabbusi bilan o’z faoliyatiga taalluqli, agar ular qonunchilikka va pedagogik prinsiplarga mone’lik qilmasa har qanday qaror qabul qilishga haqlidir.

Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyaviy-ta’limiy ishlar sifati, bolalar va ota-onalar huquqiga jamiyat hamda Davlat manfaatlariga rioya qilish uchun mas’uldir. Muassasalarning mehnat jamoasi xalqchillik asosida o’z-o’zini boshqarish prinsipiga muvofiq, jamiyat faoliyati bilan bog’liq bo’lgan masalalarni hal qiladi.

Maktabgacha ta’lim muassasalarining asosiy tiplari quyidagilardan iborat:

1. 
   yaslilar;
   
2. 
   yasli-bog’chalar;
   
   4. 
      bog’chalar;
      
   5. 
      maktab-bog’chalar.
      

Yetim bolalar va ota-onasining qarovisiz qolgan bolalar uchun go’daklar, bolalar uyi, maktabgacha ta’lim bolalar uyi, maktab internatlari va aralash tipdagi bolalar uylari huzurida «Maktabgacha ta’lim guruhlari» tashkil qilinadi.

Maktabgacha ta’lim muassasalarining iqtisodiy-huquqiy maqomi quyidagilarga bo’linadi:

1. 
   Davlat muassasalari xalq deputatlari mahalliy kengashlari, idoralar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar qaroriga ko’ra tashkil etiladi. Budjetdan, tegishli korxonalar mablag’i hisobidan pul bilan ta’minlanadi.
   
2. 
   Shirkat muassasalari shirkatchilik to’g’risidagi qonunda ko’zda tutilgan tartibda tashkil qilinadi.
   
3. 
   Aksionerlik muassasalari amaldagi qonunchilikda belgilangan tartibda aksionerlik korxonalari, tashkilotlari mablag’lari hisobiga tashkil qilinadi va faoliyat ko’rsatadi.
   
4. 
   Jamoat muassasalari yotoqxonalar, turaijoylardan foydalanish idoralari madaniy va savdo markazlarida, shuningdek, oila ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda boshqa ko’rinishlarda tashkil etiladi.
   
5. 
   Oilaviy muassasalar shirkatchilik va xususiy mehnat faoliyati to’g’risidagi qonunchilikka muvofiq bir yoki bir necha oila tomonidan tashkil qilinadi va faoliyat ko’rsatadi.
   
6. 
   Aralash muassasalar shirkat korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, uyushmalar asosida va oilalarning shartnomalari asosida tashkil etiladi hamda faoliyat ko’rsatadi.
   
7. 
   Uy muassasalari asosiy maktabgacha ta’lim muassasalarining filiallari sifatida tashkil etiladi.
   

Aqliy yoki jismoniy rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bolalar uchun:

• 
  nutqi buzilgan (eshitish qobiliyati saqlangan);
  
• 
  eshitish qobiliyati buzilgan;
  
• 
  ko’rish qobiliyati buzilgan;
  
• 
  tayanch-harakat a’zolari buzilgan;
  
• 
  ruhiy rivojlanishda orqada qolayotgan;
  
• 
  aqliy rivojlanishda orqada qolayotgan;
  
• 
  sil kasalligiga chalingan;
  
• 
  tez-tez kasallikka chalinadigan;
  
• 
  virusli gepatitga chalingan bolalar uchun kabi, agar ehtiyoj tug’ilsa, boshqa yo’nalishdagi maktabgacha ta’lim muassasalari tashkil qilinishi mumkin.
  

Turli tipdagi maktabgacha ta’lim muassasalari Xalq ta’limi vazirligi hamda Sog’liqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiqlangan instruktiv direktiv hujjatlar va yo’riqnomalar asosida ish yuritadi. Bular maktabgacha ta’lim to’g’risidagi konsepsiya va nizomda belgilab berilgan.

Maktabgacha ta’lim muassasalarini qaytadan tuzish (qo’shish, olish, birlashtirish, ajratish, bo’linish, qayta tashkil etish) xalq ta’limi bo’limlari, korxona, muassasa, tashkilot tavsiyasiga ko’ra xalq deputatlari mahalliy kengashlari qarori asosida amalga oshiriladi. U bog’cha mehnat jamoasi va Xalq ta’limi kengashi bilan kelishilgan bo’lishi lozim. Maktabgacha ta’lim muassasasi turlicha: tipiga, tuzilishiga qarab shtat birliklarini, xodimlar oylik maoshlarini tasdiqlaydi.

Ota-onalar qo’mitasining asosiy vazifalari bolalar bog’chasi Nizomida ko’rsatilib berilgan.

Maktabgacha ta’lim muassasasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan ko’p variantli taxminiy dasturlardan birini tanlash huquqiga ega. Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyaviy ta’lim muassasasi bo’lib, ijtimoiy vazifalar bilan bir qatorda konsepsiya, nizom hamda dasturga muvofiq malakali tarbiya va ta’lim berishni ta’minlaydi.

Maktabgacha ta’lim muassasasi o’z dasturi va metodikasini ishlab chiqish hamda amaliy faoliyatida qo’llash huquqiga ega. Ularning tasdiqlangan tartibi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan belgilanadi. Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachisi bolalarni tarbiyalash va o’qitish bo’yicha qo’llanmalarni hamda metodikani erkin tanlash huquqiga ega.

.

2. Maktabgacha ta’lim muassasalari ishining yo’lga qo’yilishi. Maktabgacha ta’lim muassasasi maxsus loyiha bo’yicha qurilgan yoki moslashgan SNIP me’yorlariga, yong’in xavfsizligi qoidalariga javob beradigan va ob-havo sharoitini, ekologik vaziyatni, tarkib topgan milliy an’analarni hisobga oladigan binoda tashkil etiladi.

Maktabgacha ta’lim muassasasining sig’imi, odatda 320 o’rinli bo’lishi kerak. Umumiy yo’nalishdagi maktabgacha ta’lim muassasasi uchun 140—160 o’rinni, maxsus ahamiyatga molik maktabgacha ta’lim muassasasi uchun 90—120 o’rinni muvofiq deb hisoblash zarur.

Binolar ufq tomoni derazalarida soyabonlar bo’lishi, ko’kalamzor yerlar, suv bilan o’ynash uchun fontanchali hovuzchalar, qattiq narsa bilan qoplangan yo’laklari va o’tish joylari, 0,25 metr chuqurlikda suv basseyni, ko’cha shovqinidan uzoqda, maktabga yaqin joyda, yong’indan saqlanish talablariga To’liq javob beradigan qilib, iqlim xususiyatlarini hisobga olgan holda loyihalashtiriladi.

Maktabgacha ta’lim muassasasi amaldagi normativlarga muvofiq yumshoq va qattiq sport jihozlari, tibbiy apparatlar, ta’limning texnik vositalari, o’quv-ko’rgazmali qo’llanmalar hamda o’yinchoqlar bilan ta’minlanadi. Muassasani jihozlash ro’yxatiga milliy anjomlar ham kiradi.

Maktabgacha ta’lim muassasasining ish tartibi xalq ta’limi bo’limlari tomonidan boshqariladi. Maktabgacha ta’lim muassasasi yoki uning ayrim guruhlari haftasiga 5, 6 va 7 kun kunduzgi va bolalar sutka mobaynida bo’ladigan, bir yoki ikki kunlik dam olish kunlari bilan, shuningdek, xodimlarga sirg’aluvchi jadval bo’yicha dam olish kuni beriladigan tartibda ishlashlari mumkin.

Ota-onalarning xohishlariga ko’ra, maktabgacha ta’lim muassasasida kuni uzaytirilgan kun, shuningdek, shanba, yakshanba va bayram kunlari tartibida, ertalab va kechki vaqtda ishlovchi navbatchi guruhlar ochilishi mumkin.

Maxsus ahamiyatga molik maktabgacha ta’lim muassasasining faoliyat tartibi zarur to’g’rilash-tarbiyaviy ishlar olib borishni hisobga olgan holda belgilanadi.

Maktabgacha ta’lim muassasalari tilga ko’ra (o’zbek, qozoq, rus, tatar, koreys va sh.k.) farqlanishi va bu bog’chalarda ta’lim- tarbiya milliy an’analarga asoslanib yo’lga qo’yilishi lozim. Tarbiya vazifalariga ko’ra esa ijodiy, yordamchi, umumiy bo’ladi.

Qishloq va shahar bog’chalari: mavsumiy, bolalarni jamlash ishiga ko’ra, turli yosh yoki bir yoshli guruhlarga ega, mabJag’ bilan ta’minlanishiga ko’ra, davlat, idora va xo’jalik, xususiy va boshqa turlarga bo’linadi.

Maktabgacha ta’lim muassasasi, shu jumladan, uning ayrim guruhlari ishining davomiyhgi, boshlanishi va tugashi ota-onalarning ehtiyojini hisobga olgan holda belgilanadi. Ammo u er- talabki 6.30 dan barvaqt bo’lmasligi kerak.

Maktabgacha ta’lim muassasasida ota-onalar arizasi bo’yicha xalq deputatlari kengashi qarori bilan, shu jumladan, shartnoma va xo’jalik hisobi asosida ish 6 soatdan kam davom etadigan qisqa muddatli guruhlar; ota-onalar bolalarini 1 —2 soatga qoldiradigan guruhlar; sayr guruhlari; jismoniy tarbiya-sog’lomlashtirish guruhlari; musiqiy va badiiy tarbiyalash, aqliy va jismoniy rivojlanishdan orqada qolgan bolalar uchun xo’jalik hisobi asosida ishlaydigan guruhlar ochilishi mumkin. Bunda mazkur maktabgacha ta’lim muassasasiga muntazam qatnaydigan bolalarning manfaatlari kamsitilmasligi lozim. Maktabgacha ta’lim muassasasining ta’lim tili O’zbekiston Respublikasining Davlat tili haqidagi qonuniga muvofiq belgilanadi.

Ota-onalar o’z bolalarini maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachilarini ilgaridan ogohlantirgan holda o’zlari uchun qulay paytda olib kelishlari va olib ketishlari mumkin. Shu bilan birga, ota-onalar maktabgacha ta’lim muassasasida bolalar hayotining fiziologik asoslangan kun tartibiga rioya qilishlari va o’quv-tarbiya jarayonini buzmasliklari lozim. Yangi qabul qilinayotgan bolalarni va kichik maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni ko’niktirish maqsadida ular mazkur yosh guruhlariga asta-sekin, bir oy mobaynida ko’chiriladilar.

Tarbiyachilar va ota-onalarning munosabatlari amaldagi qonunchilik va bola maktabgacha ta’lim muassasasiga qabul qilinayotganda tomonlarning o’zaro kelishuviga binoan tuziladi va shartnoma bilan boshqariladi. Shartnoma bo’yicha majburiyatlarning bajarilmasligi yuzasidan xalq ta’limi kengashiga yoki sudga murojaat qilish mumkin.