“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 4, июль-август, 2015 йил
5
www.iqtisodiyot.uz
1-rasm. 1985-2013-yillarda Xitoyga kiritilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy
investitsiyalar hajmi (mlrd. AQSh doll.)[12]
Yuqoridagi ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, Xitoyga kiritilgan to‘g‘ridan-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hajmi o‘sish tendensiyasiga ega. Ayniqsa, 2011-2013-
yillardaengyaxshinatija 124mlrd. AQShdoll.niko‘rsatgan.
3-jadval.
2013-yilda MIZlarning tashqi savdo ko‘rsatkichlari ( mlrd. AQSh doll.)[13]
MIZ
Qiymati (mln. AQSh doll.)
O‘sish darajasi (%)
Savdo
aylanmasi
Eksport
Import
Savdo
aylanmasi
Eksport
Import
1
2
3
4
5
6
7
Shenzhen
537,36
305,72
231,64
15,1
12.7
18,5
Xiamen
84,09
52.35
31,74
12,9
15,3
18,5
Zhuhai
54,17
26,60
27,56
18,6
23,0
14,6
Shantou
9,23
6,60
2,63
4,9
7,1
-0,3
Hainan
14,98
3,71
11,27
4,6
18,2
0,8
Jami
699,83
394,98
304,85
14,7
13,6
16,2
Xitoy savdo aloqalarida MIZlar katta rol o‘ynaydi. 2013-yilda ular tomonidan
amalga oshirilgan savdo hajmi o‘tgan yilgiga ko‘ra 14,7 % o‘sgan. Bunda eksport –
394,98 mlrd. AQSh doll. (+13,6 %)ni, import esa – 304,85 mlrd. AQSh doll. (+16,2
%)ni tashkil etgan.
2-rasm. 1990-2011-yillarda xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar sanoat
mahsulotlarining Xitoy jami ishlab chiqarishidagi ulushi (%)[14].
Xitoyda xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar sanoatning asosiy
ulushini egallaydi. U 1990-2011-yillar
davomida
2,3
%dan
25,9
%ga
ko‘tarilgan hamda ushbu sohaning
YaIMdagi
ulushi
ham
sezilarli
darajada
o‘sganligini
ko‘rishimiz
mumkin.
3-rasm. 1990-2014-yillarda xorijiy
investitsiyalar
ishtirokidagi
korxonalar eksport-importining Xitoy jami eksport-importidagi ulushi (%)[15]
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 4, июль-август, 2015 йил
6
www.iqtisodiyot.uz
2013-yilda
xorijiy
investitsiyalar
ishtirokidagi korxonalar Xitoy umumiy
eksportining 47,3 % va importining 44,8
%ini
tashkil
etgan.
Ular
yuqori
texnologiyalar eksportida ham muhim rol
o‘ynaydi. 2002-2010-yillarda xorijiy
investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar
tomonidan yuqori texnologiyalar eksporti
79 %dan 82 %ga ko‘tarildi [16].
Ko‘rinib turibdiki, Xitoyda faoliyat
yuritayotgan
MIZlar
iqtisodiy
rivojlaninshning muhim omillaridan biri
bo‘lib xizmat qilmoqda.
Bu borada
O‘zbekistonda ham samarali ishlar olib
borilmoqda, O‘zbekiston hududida maxsus imtiyozlarga ega zonalarning tashkil
etilgani bunga misol bo‘la oladi. Hozirgi kunda O‘zbekistonda 3 ta maxsus iqtisodiy
zonalar faoliyat yuritmoqda: “Navoiy” erkin industrial-iqtisodiy zonasi (2008-yil 2-
dekabr), “Jizzax” maxsus industrial zonasi (2013-yil 18-mart) va“Angren” maxsus
industrial zonasi (2013-yil 12-aprel). Ularning faoliyatiga doir munosabatlar 1996-
yil 25- aprelda qabul qilingan “Erkin iqtisodiy zonalar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston
Respublikasi qonuni bilan tartibga solinadi.
“Navoiy” EIIZga kiritilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar hajmiga qarab 7-15
yil muddatda, “Angren” va “Jizzax” MIZlari uchun esa 3 yildan 7
yilgacha
muddatda soliq, valuta va bojxona imtiyozlari belgilangan. Mazkur MIZ rezidentlari
yer solig‘i, mulk solig‘i, daromad solig‘i, obodonchilik va ijtimoiy infratuzilmani
rivojlantirish solig‘i, yagona soliq to‘lovi (kichik korxonalar uchun), Respublika yo‘l
jamg‘armasi va Respublika maktab ta’limini rivojlantirish jamg‘armasiga majburiy
to‘lovlardan ozod etiladi. Bundan tashqari,eksportga yo‘naltirilgan mahsulot ishlab
chiqarish maqsadida mamlakatga olib
kelinayotgan asbob-uskunalar, xomashyo
materiallar va butlovchi qismlar bojxona to‘lovlaridan (bojxona rasmiylashtiruvi
uchun yig‘imlardan tashqari) ozod qilinadi.
O‘zbekistonga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda maxsus
iqtisodiy zonalarning o‘rni beqiyos. 2014-yilda iqtisodiyotimizga jalb qilingan jami
kapital qo‘yilmalarning 21,2 %dan ortig‘i yoki 3 milliard
dollardan ziyodini xorijiy
investitsiya va kreditlar tashkil qildi. Ularning to‘rtdan uch qismi to‘g‘ridan-to‘g‘ri
xorijiy investitsiyalardir[17].
Shunisi quvonarliki, ushbu zonalarda olib borilayotgan loyihalar yildan-yilga
sifat va miqdor jihatdan yaxshilanib bormoqda. Birgina “Navoiy” EIIZ tufayli 2014-
yilda Navoiy viloyatiga jami 176,7 mlrd. so‘mi xorijiy investitsiyalar jalb qilingan
bo‘lib, ushbu hudud tomonidan 2014-yilda umumiy qiymati 460,4 mln. AQSh doll.
mahsulot eksport qilindi[18]. “Angren” maxsus industrial zonasi olsak,
ushbu
hududdagi 2013-yildagi loyihalar 17 tani tashkil etib, ularning umumiy qiymati
328,6 million AQSh doll.ga teng.
2014-yilda Jizzax viloyati korxonalari tomonidan 45,6 million dollar
miqdoridagi mahsulot eksport qilindi. Viloyat iqtisodiyotini tarkibiy o‘zgartirish
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 4, июль-август, 2015 йил
7
www.iqtisodiyot.uz
maqsadida sanoat sohasida 237, qishloq xo‘jaligida 197, xizmat ko‘rsatishda 700
dan ortiq loyiha amalga oshirildi[19]. Xususan, hozirgi kunda “Jizzax” maxsus
industrial
zonasida mobil telefonlar, akkumulyatorlar, marmar, texnik-sanitar
buyumlar va boshqa turdagi mahsulolar ishlab chiqarish bo‘yicha 6 ta loyiha
ishlamoqda va 21 ta loyiha rejalashtirilgan[20].
O‘zbekistonga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va
MIZlarning faoliyatini rivojalantirish bo‘yicha quyidagi yo‘nalishlar
muhim
hisoblanadi:
soliq mexanizmini yanada yengillashtirish ( Soliq stavkalarini pasaytirish,
ba’zi faoliyat turlari uchun soliq stavkasini kamaytirish)
moliya-kredit mexanizmini yaxshilash (MIZ rezidentlari uchun davlat
tomonidan subsidiyalar ajratish, MIZ rezidentlari uchun kredit foiz stavkalarini
pasaytirish)
logistika tizimini rivojlantirish va modernizatsiya qilish;
miz rezidentlari uchun imtiyoz muddatini uzaytirish;
eksport bilan bog‘liq munosabatlarda davlat tomonidan yordam ko‘rsatish.
Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, XXRning MIZ tashkil etish bo‘yicha tajribasi
O‘zbekiston uchun yetarlicha o‘rnak bo‘la oladi. Mamlakatimizdagi amaldagi
investitsion siyosat
erkin iqtisodiy zonalarga, umuman mamlakatimiz iqtisodiyotiga
to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga katta hissa qo‘shmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: 
