522
operatsiyani, kasallikning ilk bosqichlaridagina qilinishi mumkin. O’smalar
o’lchamlari katta bo’lgan hollarda, splenektomiya amaliyoti palliativ operatsiya
hisoblanadi.
Gipersplenizm
Klinik amaliyotda “gipersplenizm” va “splenomegaliya” tushunchalarini
farqlash talab etiladi. Splenomegaliya deganda taloq o’lchamlarining
kattalashganligi tushuniladi. Gipersplenizm – taloqning qon hujayra
elementlarini ortiqcha emirishidir.
Bu klinik jihatdan, aylanib yuradigan qon
tarkibidagi eritrotsitlar, leykotsitlar yoki trombotsitlar miqdorining pasayishi
bilan namoyon bo’ladi. Splenomegaliya ko’pincha gipersplenizm bilan o’tadi,
biroq hamsha ham bunday birga qo’shilib kelish kuzatilavermaydi.
Gipersplenizm yaqqol ifodalangan splenomegaliyasiz ham paydo bo’lishi
mumkin. Splenomegaliya taloq va inson organizmining boshqa a’zolari
sistemalarining qator kasalliklari simptomi hisoblanadi va bunday sharoitlarda
hamisha ham splenektomiya, davo tadbiri sifatida tanlanaverilmaydi.
Gipersplenizm taloqning qon emiruvchi faoliyatida
buzilishlarning bir
ko’rinishi bo’lib, kasallikning kechishini bemorning jiddiy ravishda
og’irlashuviga olib keladi, bu ko’pchilik hollarda taloqni olib tashlashni talab
etadi. Uzoq muddat ichida taloqning ishchan gipertrofiyasini keltirib chiqargan
splenomegaliya bilan bog’liq birlamchi gipersplenizmni,
uning boshqa
kasalliklarida (yallig’lanish, parazitar, autoimmun va b) paydo bo’ladigan
ikkilamchi gipersplenizmdan farq qilish kerak bo’ladi. Birlamchi gipersplenizm
tug’ma (gemotilik anemiya, talassemiya, gemoglobinoopatiya va b.) va
ortirilgan (trombotsitopenik purpura, birlamchi neytropeniya) bo’lishi mumkin.
Ikkilamchi gipersplenizm tif (terlama), sil (tuberkulyoz), Bek sarkoidozi,
bezgak, jigar tsirrozi, qopqa
yoki taloq venasi trombozi, retikulez (Goshe
kasalligi), amiloidoz, limfogranulematoz va boshqa ko’pgina kasalliklarga
bog’liq bo’lishi mumkin.
523
Diagnostikasi. Kattalashagan taloq paypaslaganda, ayniqsa o’ng yonbosh
bilan yotilganda yaxshi aniqlanishi mumkin.
UT tekshiruvida uning
kattalashganini, tuzilishidagi o’zgarishlarni qayd etish mumkin. Qorin bo’shlig’i
a’zolarining obzor rengenografiyasi ham qo’shni a’zolar (me’da, yo’g’on ichak)
ning ezilishi hisobiga, splenomegaliyaning bilvosita belgilarini berishi mumkin.
Tekshirishdan ko’proq ma’lumot olish uchun rentgenografiyani me’da va
yo’g’on ichak bo’shlig’iga oldindan havo yuborib (insuflyatsiya qilib) keyin
bajariladi. Radiologik tekshiruv usullari: taloqni radioaktiv texnetsiy yoki indiy
bilan skanerlashdan keng foydalaniladi. Usul preparatning taloq
retikuloendotelilal hujayralari tomonidan tanlab yutilishiga asoslangan. Cr
51
preparati bilan nishonlangan autogen eritrotsitlar bilan skanerlash uslubi ham
qo’llaniladi. Tekshirishdan oldin eritrotsitlar 50
C gacha qizdiriladi,
shundan
so’ng ular sferik shaklga (normada ikki tomoni botiq shaklda) kiradi. Taloq bu
eritrotsitlarni faol ushlab oladi va emiradi. Bunday hollarda skanerlash taloq
o’lchamlarini aniqlashga imkon beradi.
Gipersplenizmning funktsional belgilar qon shaklli elementlari miqdorining
pasayishi bilan ifodalanadi, bu gemogrammani sinchiklab tekshirishda topilishi
mumkin. Ba’zan gemogramma ko’rsatkichlari suyak ko’migining gemopoetik
faoliyatini kuchayishi hisobiga patologik sharoitlarda 5-10 marta oshishi, ba’zan
esa normaga yaqin bo’lishi mumkinligini yodda tutish lozim. Shuning uchun
ham, ko’pincha suyak ko’migi bioptati yoki surtma preparatini tekshirishga
kirishiladi. Bunda
retikulotsitlar miqdoriga, qizil va oq kurtak elementlarining
nisbatiga va boshqalarga ahamiyat beriladi. Ba’zi bir kasalliklarda periferik
qonda anomal (sferotsitlar) eritrotsitlar, xujayra – nishonlarni aniqlash mumkin.
Gemolitik anemiyalarda bilvosita billirubin miqdorining ortishiga, axlatda
sterkobilin kontsentratsiyasining ko’payishiga e’tibor beriladi.
Anomal
eritrotsitlar, odatda funktsional jihatdan o’zgarmagan eritrotsitlarga qaraganda
to’la qimmatli emas va barqarorligi kam bo’ladi. To’la qimmatli bo’lmagan
eritrotsitlar uchun, ularda osmotik barqarorlikning pasayishi xosdir.
