Ximiyaviy bоg’lanish nazariyasi atоmlarning bir-biri bilan birikishini, ularning har qanday nisbatlarda birikavermasligini

Etan molekulasidagi oddiy C–C bog’ atrofidagi aylanish baryeri 12 kJ/mol ga teng. Nima uchun buncha ko’p? “H” atomlari shunchalik kichikki, to’xtatilgan konformatsiyalarda faqatgina 1,3 kJ/mol baryerga ega bo’ladi. Hisoblashlar shuni ko’rsatadiki, asosiy to’siq (baryer) kvantmexanik itarilish kuchlari ta’sirida hosil bo’lib, bu kuchlar to’xtatilgan konformatsiyalardagi C–H bog’larining σ–elektronlari orasida vujudga keladi.

Konformatsiyalarni “konformatsion analiz” fani o’rganadi. Bu fanni D. Barton (1918-1998) asoslagan va tadqiqotlari natijasiga ko’ra 1969 yili Nobel mukofoti bilan taqdirlangan.

(6-slayd)Halqali birikmalar konformatsiyalari aloxida mavzuda o’rganiladi. Misol uchun siklogeksanning konformatsiyalsrini olamiz. IUPAC qoidalari siklogeksan konformatsiyalarini odatdagi kreslo va vanna nomlari bilan nomlashni tavsiya qiladi. Ushbu ikkala shakl o‘rtasidagi oraliq holat tvist (buralgan vanna)-konformatsiya deyiladi. Ular bir-biriga halqa inversiyasi orqali o’tadi.
4-Savol

Molekulasida ikkita qo'sh bog' tutgan birikmalarga dien uglevodorodlar deyiladi. Umumiy formulasi C_nH_2n-2. Molekulada qo'sh bog'ning bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab, dienlar uch turga bo'linadi. 1. Allen turidagi dien uglevodorodlar. M-n: >С=С=С< СН₂=С=СН₂ аllеn, propadien СН₃-СН=С=CН₂ metilallen, butadien-1,2

2. Konyugirlangan bog' tutgan dien uglevodorodlar. M-n: СН₂=СН-СH=CН₂ divinil, butadien-1,3Оlinish usullari.Dienlar tabiatda polimer sholida uchraydi. Ayniqsa ismaloq o'ti, geveya daraxtining shirasida izopren kauchuk holida uchraydi. Dienlar asosan sintez qilib olinadi.

1.Allen turidagi dienlar olishning umumiy usuli:

.Ajratilgan qo'sh bog' tutgan dienlarni allil galogenidlarga metallar ta'sir ettirib

olinadi:

3. Konyugirlangan q¢sh bog' tutgan dienlarni sintez qilish usullari.

a) Alkanlardan degidrogenlash bilan olish:

b) Glikollardan olish:

s)Asetilen asosida dienlar olish:

g) Propilendan va chumoli aldegididan sintez qilish.

.

d) Lebedev S.V. usuli bo’yicha olish:

Allen, divinil, izopren gaz moddalar. Allen molekulasi o’ziga xos tuzilishga ega bo’lib, undagi to’rtta vodorod atomlari ikkita o’zaro perpendikulyar tekisliklarda yotadi. Uchta uglerod atomlari har xil gibridlanish holatida bo’lib, to’g’ri chiziqda yotadi: