Xi bob. Moliya bozori risklari va portfelni boshqarish

11.2-jadval
Indeksga bogʻlangan portfel samaradorlik mezoni72
Indekslar
Portfel samaradorlik mezoni
S&P 500
Yirik xususiy kapital bozori fondlari
S&P 400
Oʻrta xususiy kapital bozori fondlari
Russell 2000
Kichik xususiy kapital bozori fondlari
NASDAQ Composite
Texnologik sektor xususiy kapital fondlari
Va nihoyat boshqa bir deyarli tanilmagan portfel koeffitsiyenti amerikalik iqtisodchi olim Treynor tomonidan portfel nazariyasiga Treynor koeffitsiyenti nomi bilan kiritilgan.73 U quyidagi formula bilan ifodalanadi:
.
Treynor koeffitsiyenti Sharpniki singari har bir birlik risk uchun
ustiga qoʻshiladigan portfel daromadliligining “sifati” deb talqin qilinadi. Koeffitsiyentda Sharpdan farqli ravishda Treynor riskni SARM asosida aniqlaydi.
Riskdagi qiymat(VaR – Value at Risk)
Markovis portfel nazariyasidan keyingi davrni VaR usulini boshlanishi va rivojlanishi hisoblanadi. Bu riskni baholash yoʻnalishi-da quyidagi sabablarga asosan keskin ijobiy oʻzgarishga olib keldi:
Birinchidan, VaR riskni baholash ahamiyatini riskni boshqarish uchun foydalanish darajasiga olib chiqdi. 1994 yilda JP Morgan kompaniya (yoki institut) miqyosida riskni hisoblash uchun riskni
72 W. Jiang. A nonparametric test of market timing. Journal of Empirical Finance, 10(4):399–425, 2003.
73 G. Hübner. The generalized Treynor ratio. Review of Finance, 9(3):415–435, 2005.
193
baholashning yaxlit tizimi, yaʼni VaR usulini ishlab chiqdi.74 Ushbu usuldan oldin hech bir riskni hisoblash yondashuvi risklarni baholash va boshqarish boʻyicha yaxlit tizimni yechim sifatida taklif qilishmagan.
Ikkinchidan, xalqaro banklar faoliyatini tartibga solish va nazorat qilishga oid norma va qoidalarni oʻrnatadigan Bazel Qoʻmitasi 1995 yilda bozor riski boʻyicha kapitalga boʻlgan talabni VaRga asosan aniqlash talabini joriy etdi. Ushbu omil pirovardida VaR va VaR bilan bogʻliq baholash usullariga qiziqishni orttirdi hamda uni amaliyotda keng tarqalishiga sabab boʻldi.75
Uchinchidan, oldingi hisoblash usullari asosan risk va daromadlilik oʻrtasidagi bogʻliqlikning baʼzi nazariy modellariga asoslanib, aktivning daromadliligini tushuntirib berishga qaratilgan edi, misol uchun SARM modeli. VaR esa kutilayotgan daromadlilik-danmas, balki yoʻqotishlar nuqtai nazaridan riskni oʻzini miqdoriy baholashga etiborni qaratgan.
VaRning maqsadi: “Berilgan T muddat oraligʻi uchun va kumulyativ ehtimollik bilan qancha yoʻqotish kutilishi mumkin?” degan savol javobiga qaratilgan. Shundan kelib chiqib VaR quyidagicha ifodalanadi:76
,
bu yerda:
– kumulyativ ehtimollikning taqsimot funksiyasi;
– yoʻqotish qiymati. Yoʻqotish quyidagicha aniqlanadi:
bu yerda:
– bazis davr uchun aksiyaning narxi;
– t davr uchun aksiyaning narxi.
–
yoʻqotish taqsimotidagi VaR chegaraviy qiymati bilan bogʻliq kumulyativ ehtimollik.
Misol uchun portfelning VaR qiymati 90%lik kumulyativ ehtimollik bilan bir kunlik 10 000 000 p.b.ni tashkil qilishi portfelning
74 K. Dowd. An Introduction to Market Risk Measurement. J. Wiley Hoboken, NJ, 2002.
75 J. Danıelsson, H.S. Shin, and J.P. Zigrand. The impact of risk regulation on price dynamics. Journal of Banking and Finance, 2004.
76 G. Szego. Measures of risk. European Journal of Operational Research, 163(1):5–19, 2005.
194
maksimal kunlik yoʻqotishi 90%lik kumulyativ ehtimollik bilan 10 000 000 p.b.ga tengligini anglatadi. Boshqacha qilib aytadigan boʻlsak, 10%lik kumulyativ ehtimollik bilan portfelning kunlik yoʻqotishi 10 000 000 p.b.dan ortiqcha boʻlishi mumkin. Odatda
qiymati 0,90, 0,95 va 0,99 deb olinadi.