Yorug‘ aylasang mulk-u vayronamiz,
Fidodur senga mol ila jonimiz.
Barchamiz yuzingni bir ko'rish armoni bilan
yashayapmiz», - deb yozilgandi u maktublarda.
Iskandar xat yozdirdi va viloyatlarga j о“natdi. «Sizlar
bu yerga kelishga ovora bolmang. 0 ‘z yurtingizda
farog‘at qila bering. Mening o‘zim yurtingizga bora-
man. Meni duo qilib, Haqqa toat qilib yuravering»,
- deyilgandi maktublarda.
Iskandar o‘zining ushbu maktublari tayinlan-
gan manzillarga qadar yetib borguncha qo‘rg‘on
ichida Mallu tomonidan qurilgan tarabxona -
shodlik, bazmlar o‘tkaziladigan shohona qasmi
uning atrofiga qurilgan ajoyib bog'ni ко‘rib, bu
gulshanga «Jannatoso» deb nom qo^di. Barcha
lashkarlar ham, a’yonlar-u donishmandlar ham
«Jannatoso»dan bahramand bolishdi. Iskandarga
«Jannatoso»da shoh manzili tayyorlatdi. Xalq bu
yerga oqib kela boshladi. Shaharda yangi hayot
boshlandi. Shoh barcha odamlarni shod etib, buz-
ilgan ko‘ngillarni obod ayladi. Shoh hukm qildiki:
«Hech kimning biron narsasiga tajovuz qilinmasin,
Iskandaming biron navkari yo a’yoni ulardan bi
ron nima tama qilsa, bo‘g‘zidan osilsin!».
Shahar xalqi moli omon berishgach, boshqa
muhtojlaming ishi ham hal boldi. Hech kimdan
hech kimga g‘am yetishmas, bir kishi boshqasidan
asossiz bir dirham ham ololmasdi, Iskandar esa
aysh uchun toza maylardan ichib, Kashmir mulki
ni sayr etib yurardi. Ko‘pdan ko‘p g'aroyibotlami
koYib hayratlanardi. Jumladan, bir may kosasi
ko‘rdiki, nihoyatda kamyob. U jom xuddi daryodan
suv olgandek tola turardi. Mallu qochib ketayot-
gan vaqtda uning bir xazinachisi mulki ichidan
olishgan ekan. Boshqa tuhfalarni qal’aga olib
kirishganda bu jom qolib ketibdi. Uning ajoyibligi
shunda ediki, jomdan har qancha ichgan bilan
mayning kam bolmasligi aytilgan edi. Jamshid-
shoh olamni egallaganda hikmat ahli olimlarni
to'plab ikkita tilsim jom ishlatgan ekan: biri getinamo,
biri ishratfizo. Getinamo jom ko‘pchilikka malum,
shuning uchun bunisini ta’riflay qolay. Undagi
may tamom bolmaydi, mazali may kamaymaydi,
egri turganda ham uning ichidagi may toltilmaydi.
Uni tortib ham olib bolmaydi. Barcha bu ajoyib
jomni tomosha qilishardi.
Mallu o‘zining tosh qo‘rg‘oniga qamalib olgani-
dan so‘ng Iskandar uning taxtini oldi va el-ulusga
yengilliklar va’da qildi, Kashmir xalqi lining lutf-u
ehsoniga umid qila boshladilar, shoh Mallu ah-
volidan xabar so'ragan edi, uning Iskandardan
qo'rqib, falon qal’a ichida berkinib, qo‘rqib o‘tir-
gani, har xil sehrlar haqida o'ylayotganini aytib
berishdi. Iskandar yana saroy ahlini to‘plab:
«Kashmir toza gulzordir. Havosi lekin garmselli
ekan. Doimo jonparvar nasim esib turadi-yu, bu
gulshanda to'xtalmas ekan, bu ahvolda uning guli
o‘tga va sunbuli qop-qora dudga aylanadi. Qiziqki,
dahr otashfishon-u, lekin kimsa o‘tdan nishon
topolmaydi. Bu uqubat bolib, xalqqa azobdur.
Suhbatgina emas, balki umuman yashab bolmay
di. Bunga biron chora mumkindir, bolmasa, bu
yerdan tezroq jo'nash lozim boladi», - dedi.
Donishmandlar bu so‘zlarni eshitgach, duo
qilishib: «Agar shohga bu ish muddao bolsa, biz
uning makrini daf etamiz, uning barcha sehrla-
rini biz yo‘q qilamiz, shoh ko‘ngli bundan g‘am-
ga tolmasin, chorasi oson. Shoh o‘n kungacha
muhlat bersalar boladi». Shoh: «0 ‘n kungacha
xalq o‘t va shamoldan qiynalib qolishadi-ku!» -
degan edi, Aflotun podshoning qayg4irayotganin
ko‘rib: «Men uch kun davomida bir tadbir qilib,
ahvolni yengillashtirib turaman», - dedi. Iskandar
bu so'zdan xursand boldi. Bu holatdayel to'xtab,
do'zaxdek issiq boshlandi. Oshxonada ishlovchilar
nolon bolishib, «Olam aro o‘tdan boshqa vujud
yo‘q, ne cho‘g‘, ne shu la, ne uchqun, ne dud. Tosh-
dan оЧ chiqarisharkan», - deb unga temir ursalar,
shu la ham chiqmayapti, o*t o'miga suv chiqyapti.
Ovqatni tayyorlashimizda bir sir bormikan desak,
biz aybdor emasmiz».
Keyin o“t-u yel masalasida shunday qiyinchilik
boshlandiki, o t issiq dam erdi-yu, yel sovuq oh.
Tandir kunduz qizarmaydi, kechasi esa shamda
shula ko‘rinmaydi. Ozginayel esgandi, o'chmagan
biron chiroq qolmadi. Uch kun davomida qollar
engaklarga sutun bolib qolaverdi.
To'rtinchi kuni Aflotun uyiga shoh, a’yonlar va
sarkardalar kirib bordilar. «Mana, uch kun o‘tdi,
xalq o t va shamol yo'qligidan nihoyatda qiynalib
ketdi. Yana shu xilda davom etsa, el bu azoblarga
chidolmay qoladi», - dedi Iskandar. Olim javob
berib: «Bugun ham bergan va’damizga kiradi.
Lekin ertadan hamma narsa o‘z o'rniga tushib,
xalq qiyinchiliklardan qutuladi», - dedi. Shoh va
a’yonlar bu so'zlardan ko'ngillari taskin topib,
oromgohlariga y o l oldilar.
Otni to'xtatish masalasi mana bunday bolgan
edi: Jomosb degan donishmandning kitobida:
«Iskandar davrida u jahon fathiga otlangan vaqtda
olam mamlakatlarini egallab borarkan, Kashmir-
ni bosib olishda bu shahaming begi Mallu berk
qo‘rg‘onga berkinib olib, odamlardan shamol bi
lan o'tni yashiradi. O'sha yerdagi bir tog' ichida
toshdan bir uy yasab, tilsim qilib qo^gandi. Yelni
shu uyga qamasa, xaloyiqning dushman askarla-
rini daf qilish oson boladi. Shamol awal betartib
esib, undan xalqqa ziyon yetardi. Shamolni haligi
uyda bekitgandan so‘ng bu mamlakatga kelganlar
haligi uy derazasiga qarshi turib Kashmir shahriga
to‘g‘ri boqishsa, yoqimli shamoldan bahramand
bolishar, derazani berkitib qo'yilsa, shamol chiqa
olmay qolardi.
Qal’adagi bir choh - chuqur bor bo Tib, uning og‘zi
tor-u, tagi keng edi. Chuqur tagida bir otashkada
bolib, u Kayumars davridan qolgan edi. U yerda
shunday bir tilsim mavjud edi: odam shaklidagi
bir haykal doim o‘tni yelpib, haroratni kuchay-
tirib turardi. Uning oldida dam bila ko‘ra yasa
lgan bolib, ko‘ra jismida olov puflaydigan nay
o'rnatilgan bolib, haligi haykal asbob orqali otni
doim tezlashtirib turardi. Choh og'zidan uchqun
va tutunlar chiqib, xalq undan issiqlik olib turar,
bu mamlakatdagi o t manbayi, ne otkim, quy
osh manbayi ham shu edi. Lekin bu otlar kishi
ko'ziga ko‘rinmay, quyoshga o'xshab yer ostiga
kirib ketardi. Bu tilsimni yo‘q qilish uchun, bu
ish Aflotunga havola, awal naqb boshini topib,
u yerda chodir tikib otirish kerak. Keyin naqb
boshini ochib, ichkariga qarab 17 qadam yurish
darkor. 0 ‘n yetti qadamni bosish chog'ida ikki
yoniga yaxshi nazar tashlab borish kerak. Har
tomonda yel yo o t rasmi chizilgan taxtachalar
turadi. Har bir lavhni zarb bilan qattiq tepsa va
lavh devor ichiga kirib ketsa, biri yel yolidir, biri ot
yoli. Devor buzilgan zamon tezlik bilan tashqariga
qochish zarur. Chunki o t bilan yel qo‘shilishib,
chirpirak bolib aylanib, aniqlangan yollam i ham
vayron qiladi. Ikki kavakdan chiqib kelgan o t va
yel qal’a ahliga shunday ziyon ko'rsatadiki, kimga
tegsa, nobud qiladi, imoratlami pastlashtirib, tik
yog£ochlarga shikast yetkazadi. Elining olmay tirik
qolishi bolmagan xayoldir.
O t chohdan chiqqandan keyin, lovullab, qal’ani
kuydirishga tushadi. Faqat qal’a ichiga, ro'parasi-
gagina emas, burj-u devorlariga ham tutashadi.
Toshi shuladan shunday qizib ketadiki, ichkarida
qolgan xalq tosh kaboblarga aylanadi. Yoldagi
lavhlarni ushatgan hakim bir qancha vaqt tash-
qarida turishi kerak.
Agar yel qal’aga qarab yelib, shaharga tez yetish-
sa, lavhalar bilan tomlami to‘sish, mustahkam-
lash kerak. 04 bilan yel tinchisa, ikkisidan kuch-u
mador ham ketadi-da, yana oldingi yel oromi, o‘t
sharori qaytadi», deb yozilgan ekan.
Aflotun bu so'zlaming barchasini Iskandaming
bir o'ziga mukammal so‘zlab berdi. Shoh hayratda
qolib, donishmandga tahsin aytdi, ehsonlar berdi.
«Bu ishlami bajarish yollari topildi. Endi nima
qilamiz?» - deb so'radi Aflotundan. Donishmand
shohni duo qilib: «Sen lavhlarni birinchi bo “lib
sindirasan. Bu sening shohlik, jahon pahlavoni
sifatidagi huquqing. Bu ish bandini yechish sen-
dan boshlansin», - dedi.
Shoh donishmandga tasanno aytdi, kechasi
bolishiga qaramay Aflotun bilan bir necha sipohni
birga olib yolga tushishdi. Naqb boshiga yetish-
gach, ichkari, yerosti yoliga tushib, ancha yurish-
di. Yolning ikki yonida ikki lavh osigliq turardi.
Aflotun lavhlarni shohga ko‘rsatib: «Vaqt ketyapti,
bolaqol tezroq!» - dedi. Iskandar lavhlarni ко‘rib
shodlandi-da, Haqni yodiga olib turib, ikki lavhni
zarb bilan tepdi-yu, ular yemrilgach, darhol tash-
qari chiqdi. Ikkovlari ko‘zlarini qo‘rg‘onga tikib
turardilar, biroz o'tgach, o‘t qal’adan osmonga
otildi. Yana bir nafas otmay shamol ham yetib
borgach, shunday kuchli yel qo‘zg‘aldiki, yel go'yo
olamni buzay derdi, ikkovlari yana naqb ichiga
tushishib, ganj-u g'isht bilan yel yolini to‘sib
tashladilar. Shoh bilan olim tashqari chiqishgach,
qo‘rg‘on tomondan dod-faryod eshitdilar. O t bilan
yel qo‘rg‘on xalqini har tomon parishon qilib halok
etibdi. Malluning farzandlari ham, xotinlar ham
yarim kuygan holda chiqib kelishdi. Iskandar
sipohlari ularni otdan ozod qildilar. O t vayel hu-
jumidan juda ko‘p odamlar halok bolibdi. Faqat
Mallu ibn Mabok degan kishigina omon qolibdi.
Yana Feruz degan o‘g‘li va nihoyatda sohibja-
mol bir qizi bor edi. Uning haqida yana keyinroq
so'zlashamiz.
Mallu Iskandar qoshiga kelib, yer o‘pib, bosh
qo“ydi, boshini kotargach, yosh toldb iltijo qildi:
Do'stlaringiz bilan baham: |