Xalqaro valyuta bozori

8-mavzu. FOREKS va undagi operatsiyalari
Xalqaro bozorga chiquvchi kompaniyalar sotib olish, sotish, kredit berish va qarz olish bo’yicha turli bitimlarni amalga oshiradilar. Bunda xaridor uchun mahalliy bo’lgan valyuta sotuvchi uchun xorijiyga aylanadi. Chunonchi:

• 
  agar eksport qiluvchi davlatga uning (mahalliy) valyutasidagi to’lov xaridi uchun xaq to’lashi lozim bo’lsa, xorijiy xaridor eksport qiluvchi mamlakatining valyutasini sotib olishi zarur;
  
• 
  agar eksport qiluvchi davlat xaridorning mahalliy valyutasida xaq to’lanishiga rozi bo’lsa, u olingan mablag’larni o’z milliy valyutasiga konvertatsiyalash zaruratiga ko’proq ehtiyoj sezadi;
  
• 
  xalqaro savdo-sotiqning ayrim turlari xaridor uchun ham, sotuvchi uchun ham xorijiy hisoblanuvchi valyutalarda xaq to’lashni o’z ichiga oladi (masalan, neft savdosida hisob-kitoblar odatda AQSh dollarida amalga oshiriladi).
  

Misol uchun, Germaniyadan tovarlar sotib olish uchun O’zbekistonlik importchi olmoniyalik etkazib beruvchiga xaq to’lash maqsadida evroni sotib olishga to’g’ri keladi.

Odatda Foreks (Foreigh Exchange) deb ataluvchi valyuta operatsiyalari — bu bir valyutani boshqasiga ayriboshlash savdosidir. Xalqaro savdoniig amal qilishi bozorining mavjud bo’lishiga ehtiyoj tug’diradi.

Loyihaviy moliyalashtirish va xalqaro investitsiyalar ham davlatlar chegaralarini kesib o’tuvchi bitimlarga talab uyg’otadi, ular vositasida xalqaro valyuta sotib olinadi yoki sotiladi. Masalan, AQSh xazinasi obligatsiyalariga mablag’ qo’yish istagidagi Yapon sarmoyadorlari obligatsiyalarni sotib olish uchun yapon yenalari evaziga AQSh dollarini xarid qilishlari kerak bo’ladi.

Foreks bozoridagi savdo-sotiq hajmlari o’sishiga ohirgi yillarda xalqaro savdoning erkinlashuvi (savdo to’siqlarining kamaytirilishi) va valyuta nazoratining bo’shashtirilishi tendentsiyasi bilan rag’barlantirildi. Yuqori taraqqiy etgan industrial (sanoatlashgan) mamlakatlarning ko’pchiligida hozirda kapitalning erkin harakatlanishiga ijozat berilgan. Shu bois kompaniyalar va jismoniy shaxslar xorijiy valyutani cheklovlarsiz xarid qilishlari, sotishlari, qarz olishlari yoki kredit berishlari mumkin. Shuning uchun xalqaro savdo-sotiq va investitsiyalarda cheklovlarni umuman bekor qilinishi ehtimoli to’g’risidagi tahminlar hozircha hech qanday asosga ega emas.

Valyuta bozorlarini bir qator xususiyatlariga ko’ra turkumlashimiz mumkin:

1. 
   Ko’lamiga qarab: