Xalqaro savdo nazariyasi Reja

eksport narxlar indeksi ei
Savdo sharoiti indeksi = ---------------------------------------- 100 = ----- 100
Import narxlar indeksi Ii

Indeksning o`sishi (masalan, 100 dan 105 gacha) savdo sharoitlarining yaxshilanayotganligini ko`rsatadi. YA`ni, ushbu mikdordagi importga xisob-kitob kilish uchun undan kam mikdorda eksport talab etiladi.

Amaliyotda savdo sharoiti, birinchidan, tovarlar baxosi o`zgarishi xisobiga, unga bo`lgan talabning oshishi yoki kamayishiga boglik. Ayrim maxsulot ishlab chikaruvchilar (masalan, neft’ va neft’ maxsulotlari ishlab chikaruvchilar) narxlarda bo`layotgan o`zgarishlarga karamay, katta yutuklarga erishadilar.
Ikkinchidan, savdo sharoiti ishlab chikaruvchilar yoki etkazib beruvchilarning bozorga moslashishiga (egiluvchanligiga) boglik bo`ladi.
Uchinchidan, savdo sharoiti ishlab chikarish sharoitlari yoki maxsulotlar iste`molidagi o`zgarishlarga karab o`zgaradi.
Savdo sharoiti indeksi mamlakatning xalkaro savdodagi xolati to`grisida ma`lumotlar bersada, ko`pgina kamchiliklardan xoli emas. Ularning eng asosiylaridan biri mamlakatda umumiy sharoitni yaxshilasada, sotilgan maxsulotlar mikdorini xisobga olmaydi. Boshkacha aytganda, savdo sharoiti yaxshilanishi eksport xajmi kiskarishi va import xajmi oshishiga olib keladi. Bu esa to`lov balansini yomonlashtiradi.
A. Smit va D. Rikardo nazariyasida ishlab chikarishga ta`sir kiladigan eng asosiy omil mexnat xisoblangan. Maxsulotlar narxi esa ishlab chikarish xarajatlariga boglik.
Keyingi tadkikotlar ishlab chikarishda asosiy omillar sifatida er, kapital kabi omillardan foyda olish imkoniyatini xisobga olgan. Agarda, mexnatning bozor baxosi ish xaki sifatida gavdalansa, kapitalning baxosi foiz stavkalari ko`rinishida, erning baxosi renta mikdorida aniklangan.
Xeksher – Olinning neoklassik kontseptsiyasi
Xalkaro savdodagi zamonaviy karash tarafdorlari sifatida shved iktisodchi-olimlari eli Xeksher va Bertil’ Olinlarni (30-yillar) ko`rsatish mumkin.
E. Xeksher va B. Olinlar «Ishlab chikarish omillariga boglik xolda narxlarni tenglashishi» koidasini oldinga surgan. Buning ma`nosi shundan iboratki, milliy ishlab chikarishdagi farklar ishlab chikarishning mexnat, er, kapital va shuningdek, u yoki bu maxsulotga ichki iste`moldagi o`zgarishlar kabi omillarga boglik.
Ularning koidalaridagi asosiy vaziyatlar kuyidagicha keltirilgan:
1. Mamlakatlar o`zlarida ortikcha bo`lgan ishlab chikarish omilini ko`p talab kiladigan maxsulotlarni eksport kilishadi va aksincha, o`zlarida takchil bo`lgan ishlab chikarish omillarini ko`p talab kiladigan maxsulotlarni import kiladilar.
2. Xalkaro savdo yo`lidagi cheklashlar bekor kilinsa tovarlarning turli mamlakatlardagi «omil narxi» (tannarxi) ning tenglashishi kabi o`zgarishlar kuzatiladi.
3. Maxsulotlar eksporti o`rnini asta sekin ishlab chikarish omillari eksporti egallaydi.
Agar mamlakatdagi bir ishlab chikarish omili mikdori bilan boshka omillar mikdori o`rtasidagi nisbat boshka mamlakatdagiga nisbatan yukori bo`lsa shu omil bu mamlakatda nisbatan ortikcha deb xisoblanadi.
Xeksher-Olin kontseptsiyasiga asosan tashki savdo kuyidagi ko`rinishlarga ega: Faraz kilaylik, bir vaktda ikki mamlakat, ya`ni, «sanoatlashgan» va «agrar» mamlakat faoliyat ko`rsatmokda.
Sanoatlashgan mamlakatda ortikcha kapital va ma`lum mikdorda ortikcha ishchi kuchi mavjud bo`ladi. Agrar mamlakatda esa ortikcha er mavjud, ammo kapital etishmaydi.
Ayrim turdagi maxsulotlarni ishlab chikarishda kapital asosiy omil xisoblanadi. Masalan, neftni kayta ishlash, elektron mashinasozlik va mashina ishlab chikarish soxalari kam ishchi kuchidan foydalangan xolda kapital talabchan ishlab chikarish xisoblanadi. Kapital ortikchaligiga ega bo`lgan mamlakatlar aynan ushbu yo`nalishlarga ixtisoslashadilar. SHu bilan birga, don etishtirish va chorvachilik bilan shugullanadigan mamlakatlarda ko`prok er resurslari kerak bo`ladi va ular shu yo`nalishga ixtisoslashgan bo`ladilar.
Xeksher–Olin kontseptsiyasini tadkik kilish borasidagi izlanishlar 50 yillarda «Leont’ev taajjubi» yuzaga kelishiga sabab bo`ldi. V.Leont’ev AKSH kapital ortikcha bo`lgan mamlakat bo`lishiga karamasdan 1947 yilda kapital talabchan emas, balki mexnat talabchan maxsulot eksport kilganligini ko`rsatib berdi. YA`ni Xeksher-Olin kontseptsiyasiga zid keladigan vaziyat yuzaga keldi. Keyingi tadkikotlar esa AKSH da kapitaldan ko`ra er va ilmiy texnik mutaxassislar nisbiy ortikcha ekanligi tasdiklandi. AKSH ishlab chikarilishida aynan shu omillar ko`prok foydalaniladigan tovarlarning sof eksportyori bo`lib chikdi.
1948 yil amerikalik iktisodchilar P. Samuel’son va V.Stolperlar Xeksher-Olin kontseptsiyasini takomillashtirishdi. Ularning nazariyasi bo`yicha xalkaro savdo – ishlab chikarish omillari bilan ta`minlanganlik darajasidan notekislik, texnologiyalarining bir-biriga mosligi, rakobatning rivojlanishi va maxsulotlarning xarakatchanligi kabi sharoitlarda mamlakatlar o`rtasidagi ishlab chikarish omillari narxlari tenglashadi.
D. Rikardo modelida ishlab chikilgan va e. Xeksher, B. Olin, P.Samuel’son xamda V.Stolperlar tomonidan to`ldirilgan savdo kontseptsiyasiga nafakat mamlakatlar o`rtasidagi o`zaro foydali savdoni yo`lga ko`yish, balki mamlakatlar rivojlanishi o`rtasidagi farklarni kamaytirish vositasi sifatida xam karaladi.
Tashqi savdo samaradorligi masalalari so'nggi uch asr davomida iqtisodiy fikr ustida ishlagan iqtisodiy nazariyaning asosiy muammolaridan biridir. Tashqi savdoning rivojlanishi bu jarayonning harakatlantiruvchi kuchlarini tushuntiruvchi nazariyalar, modellar, kontseptsiyalar evolyutsiyasida namoyon bo'ladi.
Savdo munosabatlarini ichki iqtisodiy rivojlanish bilan birlashtirgan xalqaro savdo nazariyasini yaratishga birinchi urinish merkantilistlar tomonidan amalga oshirildi. Merkantilizm nazariyasi mamlakat boyligi oltin va kumush miqdoriga bog'liq degan fikrga asoslangan edi. Shu munosabat bilan, merkantilistlar tashqi savdo sohasida faol savdo balansini saqlash va davlat tomonidan tartibga solish zarur deb hisoblashgan. tashqi savdo faoliyati eksportni oshirish va importni kamaytirish maqsadida.
Xalqaro savdoning merkantilistik nazariyalari iqtisodiy siyosat yo'nalishining paydo bo'lishiga olib keldi va u hozirgi kungacha o'z ahamiyatini yo'qotmadi. protektsionizm... Protektsionizm siyosati - davlat manfaatlarini faol himoya qilish ichki iqtisodiyot ular u yoki bu hukumat tomonidan tushunilganidek.
Merkantilistik siyosatni proteksionistik vositalar yordamida amalga oshirish natijasida murakkab tizimlar yaratildi bojxona bojlari, soliqlar, to'siqlar paydo bo'layotgan kapitalistik iqtisodiyot ehtiyojlariga zid edi. Bundan tashqari, merkantilizmning statik nazariyasi boshqa xalqlarning farovonligini pasaytirish orqali bir mamlakatni boyitish tamoyiliga asoslangan edi.
Xalqaro savdo nazariyasi rivojlanishining keyingi bosqichi A. Smit - yaratuvchi nomi bilan bog'liq mutlaq ustunlik nazariyasi... A. Smit hukumatning vazifasi muomala sohasini tartibga solish emas, balki erkin savdo rejimini qo'llab -quvvatlashni hisobga olgan holda ishlab chiqarishni kooperatsiya va mehnat taqsimoti asosida rivojlantirish choralarini ko'rish, deb hisoblagan. Mutlaq afzalliklar nazariyasining mohiyati shundan iboratki, xalqaro savdo foydali bo'ladi, agar ikki davlat har biri arzonroq narxda ishlab chiqaradigan bunday tovar bilan savdo qilsa.
Mutlaq ustunliklar nazariyasi iqtisodiy liberalizm mafkurachisi A.Smitning umumiy iqtisodiy ta'limotining faqat bir qismidir. Bu doktrinadan proteksionizmga qarshi, erkin savdo siyosati kelib chiqadi.
Zamonaviy iqtisodchilar mutlaq afzalliklar nazariyasining kuchliligini, nafaqat milliy darajada, balki xalqaro miqyosda ham mehnat taqsimotining yaqqol ustunligini ko'rsatib berishida ko'rishadi. Zaif tomoni Bu nazariya: nima uchun mamlakatlar mutlaq ustunlik bo'lmagan taqdirda ham savdo qilishini tushuntirmaydi.
Bu savolga javobni boshqa ingliz iqtisodchisi D. Rikardo topdi qiyosiy ustunlik qonuni, unda aytiladi: xalqaro savdoning paydo bo'lishi va rivojlanishi uchun asos, mutlaq qiymatlardan qat'i nazar, tovar ishlab chiqarish xarajatlarida alohida farq bo'lishi mumkin.
Taqqoslash afzalligi qonunining roli va ahamiyati shundan dalolat beradiki, u ko'p yillar davomida tashqi savdo aylanmasi samaradorligini tushuntirishda ustun bo'lib kelgan va butun iqtisodiy fanga kuchli ta'sir ko'rsatgan.
Biroq, D. Rikardo xalqaro savdoning rivojlanishi uchun zarur shart -sharoitlarni tashkil etuvchi qiyosiy afzalliklarning kelib chiqishi haqidagi savolni javobsiz qoldirdi. Bundan tashqari, ushbu qonun cheklovlari uning yaratuvchisi tomonidan kiritilgan taxminlarni o'z ichiga oladi: ishlab chiqarishning bitta omili hisobga olingan - ishchi kuchi, ishlab chiqarish xarajatlari doimiy hisoblangan, ishlab chiqarish omili mamlakat ichida harakatlanuvchi va uning tashqarisida immobilizatsiya qilingan, transport xarajatlari yo'q edi.
XIX asr davomida. qiymatning mehnat nazariyasi (D. Rikardo tomonidan yaratilgan va K. Marks tomonidan ishlab chiqilgan) asta -sekin mashhurligini yo'qotib, boshqa ta'limotlar raqobatiga duch keldi; Shu bilan birga, xalqaro mehnat taqsimoti va xalqaro savdo tizimida katta o'zgarishlar ro'y berdi, bu tabiiy farqlar rolining pasayishi va uning ahamiyatining oshishi bilan bog'liq. sanoat ishlab chiqarish... Vaqt talabiga javoban neoklassik iqtisodchilar E. Xekcher va B. Olin yaratdilar ishlab chiqarish omillari nazariyasi: matematik hisob -kitoblar P. Samuelson tomonidan berilgan. Bu nazariyani o'zaro bog'liq ikkita teorema bilan ifodalash mumkin.
Ulardan birinchisi, xalqaro savdoning tuzilishini tushuntirib, nafaqat savdoning qiyosiy ustunlikka asoslanganligini tan oladi, balki ishlab chiqarish omillarining xayr -ehsonidagi farqdan qiyosiy ustunlikning sababini ham chiqaradi.
Ikkinchisi faktor narxlarini tenglashtirish teoremasi Xekcher-Ohlin-Samuelson-xalqaro savdoning faktorial narxlarga ta'sirini ko'rib chiqadi. Bu teoremaning mohiyati shundan iboratki, iqtisodiyot ma'lum bir mamlakatda mavjud bo'lgan omillardan yanada intensiv foydalanadigan tovarlarni ishlab chiqarish orqali nisbatan samaraliroq bo'ladi.
Nazariya ko'plab taxminlar bilan cheklangan. O'lchovga qaytish doimiy, omillar mamlakat ichida mobil va mamlakat tashqarisida harakatsiz, raqobat mukammal, transport xarajatlari, tariflar va boshqa to'siqlar yo'q deb taxmin qilingan.
Shuni ta'kidlash mumkinki, tashqi savdoni tahlil qilish sohasida XX asr o'rtalariga qadar. Iqtisodiy fikr ko'proq tovarlar taklifi va ishlab chiqarish omillarini o'rganishga qaratildi va ishlab chiqarish xarajatlari darajasini pasaytirishga e'tibor qaratilishi tufayli talabga etarlicha e'tibor bermadi.
Taqqoslash afzalligi nazariyasi nafaqat ishlab chiqarish omillari nazariyasi, balki o'ziga xosligi nafaqat etkazib berishga, balki ishlab chiqarishga ham e'tibor berishlari bilan belgilanadi. talab.
Bu nuqtai nazardan, birinchi yo'nalish D. Rikardo izdoshi J.St tomonidan yaratilgan o'zaro talab nazariyasi bilan bog'liq. Mamlakatlar o'rtasida tovar ayirboshlash qanday narxda amalga oshirilishini ko'rsatib, xalqaro qiymat qonunini chiqargan tegirmon: ma'lum bir mamlakat tovarlariga tashqi sirop qancha ko'p bo'lsa va eksport tovarlarini ishlab chiqarish uchun kapital shunchalik kam bo'lsa, shuncha qulay bo'ladi. savdo shartlari mamlakat uchun bo'ladi. Bu nazariyaning keyingi rivojlanishiga erishildi umumiy muvozanat modellari A. Marshall va F. Edgeuort tomonidan.
D. Rikardoning qonuni ham rivojlanishni belgilab berdi imkoniyatlar xarajatlari nazariyasi... Uning yaratilishining old sharti iqtisodiy hayot faktlari qiymatning mehnat nazariyasiga zid kelishi edi.
Bundan tashqari, almashtirish xarajatlari, qiyosiy ustunlik nazariyasida bo'lgani kabi, doimiy emas, balki umumiy iqtisodiy nazariyadan ma'lum bo'lgan sxema bo'yicha va iqtisodiy reallikka mos ravishda o'sib boradi.
Imkoniyat xarajatlari nazariyasining asoslarini G. Xeberler va F. Edjevort qo'ygan.
Bu nazariya haqiqatdan kelib chiqqan:

• 
  chiziqlar ishlab chiqarish imkoniyatlari(yoki transformatsiyalar egri chiziqlari) salbiy qiyalikka ega va har bir mamlakat uchun har xil tovar ishlab chiqarishning haqiqiy nisbati boshqacha ekanligini ko'rsatadi, bu ularni bir -biri bilan savdo qilishga undaydi;
  
• 
  agar egri chiziqlar bir -biriga to'g'ri kelsa, u holda savdo did va imtiyozlardagi farqlarga asoslanadi;
  
• 
  taklif egri chiziq bilan belgilanadi chegara darajasi konvertatsiya va talab - almashtirishning chegaraviy darajasining egri chizig'i;
  
• 
  savdo amalga oshiriladigan muvozanatli narx nisbiy jahon talab va taklifining nisbati bilan belgilanadi.
  

Shunday qilib, solishtirma afzalliklar nafaqat qiymatning mehnat nazariyasi, balki imkoniyatli xarajatlar nazariyasi bilan ham isbotlangan. Ikkinchisi, mamlakatning tashqi savdo sohasida to'liq ixtisoslashuvi yo'qligini ko'rsatdi, chunki o'zaro savdoda muvozanatli narxga erishilgandan so'ng, har bir mamlakatning keyingi ixtisoslashuvi iqtisodiy ma'nosini yo'qotadi.
Asosiy xususiyat va dalillarga qaramay, nazariy nazariyalar doimiy ravishda turli xil empirik ma'lumotlar asosida sinovdan o'tkazildi. Taqqoslash afzalligi nazariyasini birinchi marta 1950 -yillarning boshlarida solishtirma ustunlik qonunini tasdiqlagan va alohida tarmoqlardagi mehnat unumdorligi tenglamasi bilan ularning eksportining umumiy hajmidagi ulushi o'rtasida ijobiy bog'liqlikni ko'rsatgan Makdugal o'tkazdi. Jahon iqtisodiy munosabatlarining globallashuvi va baynalmilallashuvi sharoitida asosiy nazariyalar har doim ham xalqaro savdoning mavjud o'zgaruvchanligini tushuntirib bera olmaydi. Shu munosabat bilan, xalqaro savdo amaliyotining turli savollariga javob beradigan yangi nazariyalarni faol qidirish davom etmoqda. Ushbu tadqiqotlarni ikkita katta guruhga bo'lish mumkin. Birinchisi, faktorial bo'lmagan yondashuvdan foydalangan holda, an'anaviy nazariyalar ishlab chiqarish omillari soni va ularning sifatiga tegishli aniqlik kiritishni talab qiladi, degan fikrga asoslanadi.
Bu yo'nalish doirasida quyidagi modellar, gipotezalar va tushunchalar ishlab chiqilgan va taklif qilingan.

1. 
   1956 yilda V. Leontiev tomonidan olib borilgan tadqiqotlar D.Kising tomonidan ishlab chiqilgan, ishlab chiqarishda ikki emas, balki uchta omil: malakali, malakasiz ishchi kuchi va kapital ishlatilishini isbotlagan malakali mehnat modelining paydo bo'lishiga asos bo'ldi. . Shu munosabat bilan eksport tovarlarini ishlab chiqarish uchun birlik xarajatlari har bir guruh uchun alohida -alohida hisoblanadi.
   
2. 
   P. Samuelsonning o'ziga xos ishlab chiqarish omillari nazariyasi shuni ko'rsatdiki, xalqaro savdo tovarlarning nisbiy narxlaridagi farqlarga asoslanadi, bu esa o'z navbatida ishlab chiqarish omillari taklifining turli darajalari, eksport sektoriga xos bo'lgan omillar rivojlanishi va o'ziga xos omillar tufayli yuzaga keladi. import bilan raqobat qiladigan tarmoqlar qisqaradi.
   
3. 
   Bu yo'nalishda xalqaro savdodan tushgan daromadni taqsimlash masalasi muhim o'rin tutadi. Bu savol Stolper-Samuelson, Ribchinskiy, Samuelson-Jons teoremalarida ishlab chiqilgan.
   
4. 
   Talabni bir -biriga yopishtirish nazariyasini yaratgan shved iqtisodchisi S. Linder, ta'mi va afzalligi o'xshashligi tashqi savdoni kuchaytiradi, chunki mamlakatlar katta ichki bozori bo'lgan tovarlarni eksport qiladi. Bu nazariyaning cheklanganligi, ma'lum mamlakatlar guruhlari o'rtasida daromadlarning teng taqsimlanishi bilan namoyon bo'ladi.
   

Ikkinchi guruh neotexnologik yondashuv asosida tuzilgan, nazariyalar nazarda tutilmagan vaziyatlarni tahlil qiladi, omillar yoki texnologiyalardagi farqlarning hal qiluvchi ahamiyati haqidagi pozitsiyani rad etadi va yangi muqobil modellar va tushunchalarni talab qiladi.
Ushbu yo'nalish doirasida mamlakat yoki kompaniyaning afzalliklari omillarning yo'nalishi bilan emas, balki sarflangan omillarning intensivligi bilan emas, balki texnologik nuqtai nazardan innovatorning monopol pozitsiyasi bilan belgilanadi. Bu erda talab va taklif tomondan xalqaro savdo nazariyasini ishlab chiqadigan va boyitadigan bir qancha yangi modellar yaratilgan.
1. O'lchov effekti nazariyasi P. Krugman asarlarida asoslangan: o'lchov effekti ishlab chiqarish omillari, shunga o'xshash tovarlar bilan ta'minlangan mamlakatlar o'rtasidagi savdoni tushuntirishga imkon beradi. nomukammal raqobat... Bunda tashqi miqyos effekti bir xil mahsulot ishlab chiqaruvchi firmalar sonining ko'payishini nazarda tutadi, shu bilan birga ularning har birining o'lchami o'zgarishsiz qoladi, bu esa mukammal raqobatga olib keladi. Ichki iqtisodiyot miqyosi nomukammal raqobatni rag'batlantiradi, bunda ishlab chiqaruvchilar o'z tovarlari narxiga ta'sir ko'rsatishi va narxlarni pasaytirish orqali yuqori sotish hosil qilishi mumkin. Bundan tashqari, yirik firmalar - transmilliy kompaniyalar (TNK) tahliliga alohida e'tibor qaratilmoqda, chunki mahsulotni iqtisodiy jihatdan eng samarali miqyosda ishlab chiqaruvchi firma jahon bozorida ustun mavqega ega. jahon savdosi ulkan xalqaro monopoliyalarga bo'lgan tortishishni ko'rsatadi.
Neotexnologiya maktabi asosiy afzalliklarni kompaniyaning (mamlakatning) monopol pozitsiyalari - innovator va takliflar bilan bog'laydi. yangi strategiya: nisbatan arzonroq narsani emas, balki hamma uchun yoki ko'pchilik uchun zarur bo'lgan va hozirgacha hech kim ishlab chiqara olmaydigan narsalarni ishlab chiqarish. Shu bilan birga, ko'plab iqtisodchilar - bu tendentsiya tarafdorlari, solishtirma ustunlik modelini qo'llab -quvvatlovchilaridan farqli o'laroq, davlat yuqori texnologiyali eksport tovarlarini ishlab chiqarishni qo'llab -quvvatlashi mumkin va kerak, deb hisoblaydilar va ishlab chiqarishni qisqartirishga xalaqit bermaydilar. boshqa, eskirganlari.
2. Sanoat ichidagi savdo modeli miqyosli iqtisodiyot nazariyasi postulatlariga asoslangan. Tarmoq ichidagi birja bozorning kengayishi hisobiga tashqi savdo aloqalaridan qo'shimcha foyda keltiradi. Bunday holda, mamlakat bir vaqtning o'zida ishlab chiqaradigan tovarlar sonini kamaytirishi, lekin iste'mol qilinadigan tovarlar sonini ko'paytirishi mumkin. Mamlakat kichikroq tovarlar majmuasini ishlab chiqarish orqali iqtisodiy iqtisodiyotni amalga oshiradi, hosildorlikni oshiradi va xarajatlarni kamaytiradi. P. Krutman va B. Balassa nazariyaning rivojlanishiga katta hissa qo'shdilar.
Sanoat ichidagi birja o'xshashlik nazariyasi bilan bog'liq bo'lib, u xuddi shu sohadagi taqqoslanadigan tovarlarning o'zaro savdosini tushuntiradi. Shu munosabat bilan, yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish bilan bog'liq bo'lgan afzalliklarning roli oshadi. Mamlakatlarning o'xshashlik nazariyasiga ko'ra, bunday vaziyatda rivojlangan mamlakat o'z mahsulotlarini o'xshash mamlakatlar bozoriga moslashtirish uchun katta imkoniyatga ega.
3. Qo'llab -quvvatlovchilar dinamik modellar boshlang'ich nazariy asos sifatida ular texnologik farqlarning xalqaro almashinuvi haqidagi Rikard tushuntirishidan ham, innovatsiyaning hal qiluvchi roli haqidagi J. Shum-Peter tezislaridan ham foydalanadilar. Ularning fikricha, mamlakatlar nafaqat ishlab chiqarish resurslarining mavjudligi, balki texnik taraqqiyot darajasida ham farq qiladi.
Birinchi dinamik modellardan birini texnologik bo'shliqlar nazariyasi bilan bog'lash mumkin, M.Posner, u texnologik yangiliklarning paydo bo'lishi natijasida, " texnologik bo'shliq»Ularga ega va yo'q mamlakatlar o'rtasida.
4. Nazariya hayot sikli R. Vernona etuklikning turli bosqichlarida bir xil mahsulotni ishlab chiqarish va eksport qilishda mamlakatlarning ixtisoslashuvini tushuntiradi. Osiyo-Tinch okeani mintaqasida, iqtisodiy taraqqiyotning ayrim bosqichlari ketma-ket o'tishi jarayoni uzluksiz davom etar ekan, K. Akamatsuning "uchuvchi g'ozlar" tushunchasi shakllandi va amalda tasdiqlandi, unga ko'ra xalqaro almashinuvlar ierarxiyasi. mamlakatlar guruhlarining rivojlanishining turli darajalariga mos keladigan shakllanadi.
U ikki guruh xususiyatlarining o'zaro bog'liqligini tekshiradi;

• 
  import evolyutsiyasi - mahalliy ishlab chiqarish- eksport;
  
• 
  iste'mol tovarlaridan kapital ko'p talab qiladigan tovarlarga oddiy sanoat mahsulotlaridan murakkabroq mahsulotlarga o'tish.
  

Hozirgi bosqichda Maxsus e'tibor manfaatlarni birlashtirish muammosiga to'lanadi milliy iqtisodiyot va yirik firmalar - xalqaro savdo ishtirokchilari. Bu yo'nalish davlat va firma darajasida raqobatbardoshlik muammolarini hal qiladi. Shunday qilib, M. Porter omil shartlari, talab shartlari, xizmat ko'rsatish sohalarining holati, firmaning ma'lum raqobat sharoitidagi strategiyasini raqobatbardoshlikning asosiy mezoni deb ataydi. Shu bilan birga, M. Porter qiyosiy ustunlik nazariyasi faqat rivojlanmagan jismoniy resurslar va malakasiz mehnat kabi asosiy omillarga nisbatan qo'llanilishini qayd etadi. Rivojlangan omillar mavjud bo'lganda (zamonaviy infratuzilma, raqamli asosda axborot almashinuvi, yuqori ma'lumotli kadrlar, alohida universitetlarning tadqiqotlari) bu nazariya tashqi savdo amaliyotining o'ziga xos xususiyatlarini to'liq tushuntirib bera olmaydi.
M. Porter ham ancha radikal pozitsiyani ilgari suradi, unga ko'ra, umuman transmilliylashtirish davrida, mamlakatlar o'rtasidagi savdo haqida gapirmaslik kerak, chunki savdo qilayotgan mamlakatlar emas, balki firmalar. Ko'rinib turibdiki, bizning davrimizga nisbatan, turli mamlakatlar har xil darajada protektsionistik mexanizmlarni qo'llaganida, "AQShda ishlab chiqarilgan", "italyan mebellari", "oq yig'ilish" va boshqalar. hali ham jozibali bo'lib qolmoqda, bu holat hali ham erta, garchi u haqiqiy tendentsiyani aniq aks ettirsa.
5. Xalqaro mehnat taqsimoti omillarining neotexnologik anatomiyasini to'ldiradi I. B. Kreyvis tushunchasi talabning narx o'zgarishiga sezgirligini o'lchaydigan talab va taklifning egiluvchanligi kontseptsiyasidan foydalanadi. Krovisning so'zlariga ko'ra, har bir mamlakat o'zi ishlab chiqarishga qodir bo'lmagan yoki cheklangan miqdorda ishlab chiqarishi umkin bo'lgan va taklifi elastik bo'lgan tovarlarni import qiladi va shu bilan birga mahalliy ehtiyojlardan yuqori bo'lgan elastik ishlab chiqarishga ega bo'lgan tovarlarni eksport qiladi. Natijada, mamlakat tashqi savdosi milliy va tashqi tovarlar taklifining qiyosiy elastikligi darajasi, shuningdek, eksport tarmoqlarida texnologik taraqqiyotning yuqori sur'atlari bilan belgilanadi.
Xulosa qilib shuni ta'kidlaymizki, hozirgi bosqichda xalqaro savdo nazariyasi talab va taklifga bir xil e'tibor beradi, davlatlar o'rtasidagi tashqi savdo faoliyati jarayonida yuzaga keladigan amaliy masalalarni tushuntirishga harakat qiladi, xalqaro savdo tizimini o'zgartiradi. omillar va ularning miqdorini aniqlash mezonlari asosida, shuningdek, texnologiya bo'yicha innovatorning monopol pozitsiyasi asosida shakllanadi.
Jahon iqtisodiy munosabatlarida globallashuv jarayonlarining chuqurlashuvi barcha nazariyalarning hayotiyligini tasdiqlaydi, amaliyot esa ularni doimiy ravishda o'zgartirish zarurligini tasdiqlaydi.