Erta neoliberalizm (1950-1960-yillar) vakillari V. Repke va M. Alle toiiq integratsiya deganda bir necha mamlakatlar miqyosida yagona bozor makonining tashkil etilishini tushunib, bu makonda erkin raqobat va bozoming stixiyali kuchlari amal qilib, davlat siyosati unga o‘z ta’sirini o‘tkaza olmaydi. Bu olimlaming fikricha, xalqaro iqtisodiy munosabatlar sohasiga davlatning aralashuvi inflyatsiya, xalqaro savdo va to‘lov nisbatlarining buzilishi kabi salbiy holatlami keltirib chiqaradi. Biroq, davlat ishtirokidagi mintaqaviy davlatlararo ittifoqlaming shakllanishi asosidagi xalqaro iqtisodiy integratsiyaning rivojlanishi erta neoliberallar fikrining asossiz ekanligini ko‘rsatdi. Shunga ko‘ra, keyingi neoliberalizm vakili B. Balass iqtisodiy integratsiya davlatning iqtisodiy hayotdagi ishtirokining faollashuviga olib kelishini tadqiq etdi.
Korporatsionalizm (namoyandalari S. Rolf, YU. Rostou) XX asrning 60-yillarida paydo bo‘lib, bozor mexanizmi va davlat tomonidan tartibga solishga qarama-qarshi holda transmilliy korporatsiyalarning faoliyat ko‘rsatishi xalqaro iqtisodiyotning integratsiyalashuvini, uning ratsional va muvozanatli rivojlanishini ta’minlashga qodirligi to‘g‘risidagi g‘oyalami ilgari surdi.
Strukturalizm (asosiy vakili G. Myurdal) yo‘nalishi tarafdorlari tovarlar, kapital va ishchi kuchi harakatining to‘la liberallashuvi g‘oyasiga qarshi chiqib, bozor mexanizmining erkin amal qilishi ishlab chiqarishning rivojlanishi va joylashuvida ma’lum nomutanosibliklami, daromadlardagi tengsizlikning chuqurlashuvini keltirib chiqaradi, deb hisoblaydilar. Bu oqim vakillari iqtisodiy integratsiyaga integratsiyalashayotgan mamlakatlar iqtiso-
diyotidagi tarkibiy o‘zgarishlaming chuqur jarayoni sifatida qarab, buning natijasida sifat jihatidan yangi integratsiyalashgan makon, nisbatan takomillashgan xo‘jalik organizmi paydo bo‘lishini ta’kidlaganlar.
Neokeynschilik (asosiy vakili R. Kuper) yo‘nalishi xalqaro iqtisodiy hamkorlikning markaziy muammosini mamlakatlarning erkinligini maksimal darajada saqlab qolgan holda integratsiya jarayon-laridan olinadigan turli-tuman naflilikni ko‘paytirishga asosiy e’tibor qaratgan. Neokeynschilar xalqaro integratsiyani rivojlantirishning mumkin bo‘lgan ikkita variantini ilgari surdilar: birinchisi - iqtisodiy maqsad va siyosatni muvofiqlashtirgan holda milliy erkinlikni yo‘qotish asosidagi integratsiya; ikkinchisi - milliy mustaqillikni imkon qadar saqlab qolish shartiga asoslangan integratsiya. Bu variantlarning hech biri sof holda mavjud bo‘lmasligini anglagan holda, ular integratsiyalashuvchi tomonlaming ichki va tashqi siyosatlarini muvofiqlashtirish уо‘li bilan bu variantlami uyg‘unlashtirish zamrligini ko‘rsatganlar. Neokeynscha yo‘nalishning yana bir ko‘rinishi diri-jizm (asosiy vakili Ya. Tinbergen) bo‘lib, uning namoyandalari integratsiya jarayonlarida bozor mexanizmining hal qiluvchi rolini inkor etadilar. Ular xalqaro iqtisodiy tuzilmalaming tashkil etilishi va amal qilishi integratsiyalashayotgan mamlakatlar tomonidan umumiy iqtisodiy siyosatning ishlab chiqilishi, sotsial qonunchilik bo‘yicha kelishuv, kredit siyosatining muvofiqlashtirilishi asosida amalga oshirilishi mumkin deb hisoblaydilar. Yuqoridagi turli-tuman nazariyalaming umumiy tavsifi shuni ko‘rsatadiki, ulaming har biri xalqaro iqtisodiy munosabatlaming ma’lum jihatlarini ochib berishga, bu boradagi muammolami hal etish va yangi g‘oyalami rivojlantirishga qaratilgan. Mazkur nazariyalaming to‘g‘ri va ilmiy asoslangan tomonlaridan foydalangan holda xalqaro iqtisodiy munosabatlami yanada takomillashtirishga intilish iqtisodiyot nazariyasi oldidagi muhim vazifalardan hisoblanadi.
Xalqaro iqtisodiy integratsiya - bu turli mamlakatlar iqtisodiy aloqalarining barqarorlashib, chuqurlashib rivojlanishi, ular xo‘jaliklarining chambarchas chatishib-chirmashib rivojlanish jarayonlaridir. Mikrodarajada bu jarayon hudud jihatdan yaqin joylashgan mamlakatlar alohida firmalarining o‘zaro ta’siri orqali, ular о‘rtasidagi turli-tuman iqtisodiy munosabatlaming shakllanishi, shu jumladan chet ellardagi filiallarini tashkil etish asosida boradi. Davlatlararo darajada integratsiya davlatlar iqtisodiy birlashmalarining shakllanishi hamda iqtisodiy siyosatlaming kelishuvi asosida amalga oshadi.
