Xalqaro diplomatik munosabatlar

Internet resurslari:
www.gov.uz
www.mfer.uz.
www.jahon.mfa.uz
www.edu.uz.
www.unctad.org
www.mgimo.ru
www.review.uz
4-bob. Diplomatik vakolatxonalarning turkumlanishi
4.1. Diplomatik agentlar to’g’risida tushuncha
Xalqaro munosabatlar bo’yicha davlatlarning boshliqlari har doim aloqada
bo’lmaydi. Shuning uchun ular nomidan muloqat olib boruvchi vakillar zarur.
"Diplomatik agentlar" termini faqat diplomatik vakolatxona boshliqlariga taalluqli
bo’lmasdan, balki diplomatik personal a’zolari hisoblangan barcha xodimlarga

---

31
tegishlidir. Diplomatik vakolatxona boshlig’i ikki davlat o’rtasida o’zaro
hamkorlik aloqalarini rivojlantirish uchun o’z davlati siyosatini targ’ib etishi
lozim. Davlatlar to’g’ri kelgan shaxsni diplomatik vakil sifatida qabul qilmaydi.
Shuning uchun Tashqi ishlar vazirligi diplomatik vakil tayinlanishidan oldin u
jo’natiladigan davlatdan ruxsatnoma, ya’ni agreman so’raladi.
Biroq juda kam hollarda bo’lsa ham, agreman so’ralgan hukumat qandaydir
sababga ko’ra u yoki bu shaxsning o’z mamlakatiga vakil etib tayinlashiga rozilik
bermaydi. Bunday hollarda to’g’ridan to’g’ri rad javobi muddatini ataylab orqaga
suradilar. Bu bilan belgilangan vakil nomzodi mazkur hukumat uchun nomaqbul
shaxs ekanligini bildiradilar.
Bu shaxs diplomatiya tilida “persona non grata” nomatlub shaxs deb
ataladi. Bunday hollarda belgilangan shaxs nomzodi rad etilgan hukumat
muayyan mamlakatdagi o’z elchisi lavozimini bo’sh qoldiradi va bu bilan rad
javobidan ranjiganligini ifodalaydi.
4.2.
D
iplomatik vakolatxonalarning asosiy toifalari
Odatda ishonch agremani elchi yoki vakil yuborilayotgan mamlakatning
hukumati tomonidan rasmiyatchilik yuzasidan so’raladi. Lekin ayrim davlatlar
elchixonalar huzurida tayinlanadigan harbiy attashelar ham agreman so’rashni
talab qiladilar.
Ko’pgina davlatlarda esa u yoki bu shaxsning harbiy attashe lavozimiga
tayinlanayotgani haqida rasmiy xabar berilishi so’raladi, xolos. Elchixonaning xar
bir xodimi uchun kirish vizasi so’ralishi, mazkur mamlakat hukumatiga u yoki bu
holatda juda kam uchraydi.
Vakolatxona boshliqlari turli kategoriyalarga bo’linadi. Diplomatik
vakolatxona boshliqlari orasida Vena konvenstiyasining 14 moddasiga asosan
ular 3 guruhga bo’linadi:
1. Elchilar sinfi va boshqa diplomatik rangga tenglashtirilgan davlat boshliqlari
tomonidan akkreditastiya qilingan diplomatik boshliqlar.

---

32
2. Davlat boshliqlari tomonidan akkreditastiya qilingan vakillar.
3. TIV tomonidan akkreditatstiya qilingan ishonchli vakillar.
Vakolatxona boshliqlari o’z funkstiyalarini bajarish vaqtidan boshlab
boshliq sifatida tayinlanadilar.
Britaniya ittifoqiga a’zo davlatlar o’rtasida diplomatik aloqalar alohida oliy
komissariyat deb nomlanuvchi diplomatik korpus tomonidan olib boriladi.
Ikkinchi jahon urushidan keyin Britaniya imperiyasining bir butun
teritoriyasi mustaqil bo’ldi. Ammo ularning bir qanchasi Britaniya ittifoqida qolib
ushbu ittifoqning rahbariyati sifatida Angliya davlatini tan olishdi.