Xalqaro diplomatik munosabatlar

1-Bob. Davlat diplomatiyasi, uning asosiy shakllari va tamoyillari

---

7
1.1. Diplomatiyaning paydo bo’lish tarixi va shakllari
Turli davrlar, hatto turli qabilalar o’rtasidagi sodda ko’rinishdagi tashqi
aloqalar eng qadimgi davrlarda ham mavjud bo’lgan. Biroq qabila tuzumidagi
tashqi aloqalarning bunday sodda shakllari qabila tuzumidan jamiyatning sinflarga
ajralishi va davlatlar paydo bo’lgunga qadar mavjud bo’lib, ularni
diplomatiyaning dastlabki ko’rinishi sifatida talqin qilish mumkin. Lekin uni
aynan diplomatiya deb baholash mumkin emas. Diplomatiyaning tom ma’noda
paydo bo’lishi, sodda tarzda ham qadimda o’z shakliga yaqin ko’rinishda
uchragan. Uning paydo bo’lishini davlatlarning vujudga kelishi bilan bog’lash
to’g’riroq bo’ladi. Shu bilan birga muayyan organlar va mansabdor shaxslarning
faoliyati ham bu o’rinda alohida ahamiyat kasb etadi. Diplomatiya - davlatlarning
vujudga kelgan davrining mahsulidir. Bu holat diplomatiyaning asl mohiyatini
belgilaydi. Diplomatiya hukumron doiralarning faoliyatini ifoda etib, mazkur
tabaqaga mansub davlat tashqi siyosatini amalga oshirgan.
Jamiyatning tarixiy taraqqiyotini o’rganish shuni ko’rsatadiki, ijtimoiy-
iqtisodiy informastiyaning almashinuvi tashqi siyosat va diplomatiyaning
mazmuni, shakli va usullarining o’zgarib borishini ta’minlagan. Quldorlik
jamiyatining qay tarzda feodal jamiyatiga o’tganligini hisobga olgan holda bu
davrlarning har biriga xos bo’lgan tashqi siyosat va diplomatiyaning xususiyatlari
shakllanib borgan.
Diplomatiyaning tarixiy taraqqiyotini o’rganish asosiy ijtimoiy-iqtisodiy
farmastiyalarning rivojlanishi bilan bog’liqlikda olib borilishi lozim.
1.2. Hozirgi zamon diplomatiyasi va diplomatik xizmati

---

8
Diplomatik xizmat davlat xizmatining muayyan turi bo’lib, o’z spestifikasi
va xususiyatlariga ko’ra davlat xizmatlarining boshqa turlaridan farq qiladi.
Diplomatik xizmatning bu spestifikasini, diplomatiya nima ekanligini aniqlamay
turib idrok etish qiyin. Shuning uchun ham qo’llanmada birinchi navbatda
"diplomatiya" tushinchasini aniqlab olishga e’tibor beriladi.
Xalqaro hayot bilan bog’liq voqealar o’rganilar ekan tashqi siyosat,
diplomatiya, diplomatik xizmat tushinchalari qo’llaniladi. Ko’p hollarda bu
tushinchalar bir xil ma’noni ifodalaydi deb tushiniladi. Diplomatiya tushinchasi
ko’pincha turli ma’nolarda, ba’zan o’z ma’nosidan yiroq bo’lgan tushinchani
ifodalash uchun qo’llaniladi. Taniqli ingliz diplomati va olimi G. Nikolson
ta’kidlaganidek, "diplomatiya" atamasi so’zlashuv tilida bir qator ma’nolarni
anglatadi. Ba’zan u "tashqi siyosat" ning sinonimi sifatida ham qo’llanadi. Boshqa
hollarda esa muzokara ma’nosini anglatish uchun foydalaniladi.