Xalqaro bolalarni himoya qilish kuni

TELEGRAM: t.me/aqlvoyuz

FACEBOOK: facebook.com/aqlvoy

INSTAGRAM: instagram.com/aqlvoy

YOUTUBE: clck.ru/N4nKW

“Ilk qadam”:

TELEGRAM: t.me/onlaynbogcha

YOUTUBE: clck.ru/PNW6Q

Barcha videomashg‘ulotlar o‘zbek 

va rus tillarida taqdim etildi hamda 

maktabgacha yoshdagi bolalar 

imkoniyatlarini inobatga olgan holda 

ikkita loyihaga bo‘lindi. 

MAKTABGACHA TA’LIM VAZIRLIGI TOMONIDAN, 16 MARTDAN KARANTIN TARTIBI JORIY 

QILINISHI MUNOSABATI BILAN MAMLAKATDAGI BARCHA TURDAGI MTTLARI FAOLIYATI 

TO‘XTATILGANIDAN SO‘NG, MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI RIVOJLANTIRISH 

VA O‘QITISHNI TASHKIL ETISHDA OTA-ONALARGA YORDAM BERISH MAQSADIDA 

MILLIY TELERADIOKOMPANIYA KO‘MAGIDA QISQA MUDDATDA “ONLAYN BOLALAR 

BOG‘CHASI” TELEDASTURI ISHLAB CHIQILDI. U 1-APRELDAN E’TIBORAN “BOLAJON” 

TELEKANALIDA EFIRGA UZATILA BOSHLANDI

M A K TA B G A C H A   TA’ L I M

M A K TA B G A C H A   TA’ L I M

---

12

13

IYUL 2020

MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLA QANDAY SO‘ZLARNI BILISHI KERAK?

1. “Rahmat, xohlamayman”

Ko‘pchilik orasida injiqlik qilish, baqirish va yig‘lash 

— mulozamatsizlik hisoblanadi. Ayniqsa, bu MTTda 

mittivoyga tengdoshlari va o‘qituvchilarning diqqati 

qaragan vaqtda chiroyli ko‘rinmaydi. Bolakay hurmat-

sizliklar qilmasligi uchun, uni o‘zi xohlamagan vaqt-

da yumshoqlik bilan taom va o‘yinni rad eta olishga 

o‘rgating. 

2. “Menga yoqmayapti”

Bola bu iborani baland ovozda, aniq va ishonch bilan 

aytishga o‘rganishi kerak. Shunda kichkintoy ziddiyat-

ga borib qolganda o‘zini xafa qildirib qo‘ymaydi. Har 

qanday tortishuvli masalani hal etishda so‘z musht-

lashuvdan har doim yaxshidir. 

3. “Isming nima? Kel, do‘stlashamiz”

Ko‘plab bolalar MTT yoki bolalar maydonchasida 

o‘zlari o‘ynashadi, chunki tengdoshlari yoniga bo-

rishga va do‘stlashishga uyaladi. Bolakay o‘zini yolg‘iz 

his qilmasligi uchun unga yuqoridagi oddiygina ibo-

ralarni o‘rgating. U boshqa bolalar bilan tanishganida 

ularni qo‘llaydi. 

4. “Sizlar bilan o‘ynasam maylimi?”

Maktabgacha yoshdagi bolalar tengdoshlari orasida 

bo‘lishi muhim. Kichkintoyning batamom rivojlanishi 

uchun bolalar bilan faol muloqotda bo‘lishi, o‘ynashi 

kerak. Unga o‘yinga qanday qilib qo‘shilishni so‘rashni 

ko‘rsatib bering. Bunda, uni ehtimoliy rad qilinishga 

ham tayyorlash zarur. 

5. “Mening achchig‘im chiqyapti 

(xafaman, kayfiyatim buzildi)”

Bolalar yoshligida o‘z hissiyotlari va yomon kayfiyat 

sabablarini ko‘p ham anglamasliklari mumkin. Teng-

doshlari bilan ziddiyatlarga yo‘l qo‘ymaslik uchun uni 

o‘z holatini atrofdagilarga anglatishini o‘rgating. Bu 

janjallarning oldini olishga yordam beradi. 

6. “O‘ylab ko‘raman”

Bu ibora kichiklar singari kattalarga ham foydali. Bir 

eslang, siz necha marta javob berib, nimagadir rozi 

bo‘lib, keyin afsuslangansiz? Axir, biroz o‘ylab olishga 

vaqt so‘rash juda oson. Ayniqsa, xatoga yo‘l qo‘ymasligi 

uchun bolakay o‘z javobini berish uchun vaqt so‘ray 

bilishi kerak. 

7. “Rahmat”

Mittivoyga umri davomida turli insonlar yordam 

ko‘rsatadi. Ularga tashakkur izhor qilishi va jilla qursa, 

beizzat ko‘rinmaslik uchun har doim yordam so‘rab 

qilingan murojaatga labbay deb javob berganlarga 

rahmat aytishni o‘rganishi kerak. 

8. “Marhamat”

Insonlarning tashakkuriga javob qaytarish ham 

juda muhimdir. “Marhamat” yoki “hechqisi yo‘q” — 

atrofdagilarning rahmatiga javobdir. 

9. “Kechirasiz, mumkinmi...”

Bu ibora bilan bolakay begonalar yordamini so‘rashi 

qulayroq bo‘ladi. Ham tarbiyachilar, ham sotuvchi-

lar va o‘tkinchi insonlar ham bunday mulozimatli 

murojaatga tezda e’tibor berishadi hamda yordam 

ko‘rsatishadi. 

10. “Harakat qilib ko‘raman”

Bu ibora — “istamayman, bajarmayman” so‘zining aks 

muqobilidir. Agar bolakay unga berilgan vazifaning 

uddasidan chiqa olish ehtimoli bo‘lsa, “Harakat qilib 

ko‘raman”, — deb aytish va vazifani bajarishga urinish 

eng maqbul javobdir. 

BOLA O‘Z FIKRINI ATROFIDAGILARGA TO‘G‘RI YETKAZA OLISHI UCHUN 

MAKTABGACHA YOSHDANOQ ASOSIY SO‘Z-IBORALARNI UNGA 

TA’LIM BERISH KERAK. MITTIVOY ULARNI QO‘LLAR EKAN, JAMIYATDA 

TUSHUNMOVCHILIKKA DUCH KELMAYDI VA TENGDOSHLARI HAMDA 

KATTA KISHILAR BILAN TEZDA MUNOSABATGA KIRISHIB KETADI. 

K

Bola bu iborani baland ovozda, aniq va ishonch bilan aytishga 

o‘rganishi kerak. Shunda kichkintoy ziddiyatga borib qolganda 

o‘zini xafa qildirib qo‘ymaydi.

Insonlarning tashakkuriga javob qaytarish ham juda muhimdir. 

“Marhamat” yoki “hechqisi yo‘q” — atrofdagilarning rahmatiga javobdir.

Maktabgacha yoshdagi bola qo‘llashi 

kerak bo‘lgan foydali iboralar

 ICHKINTOY

  

  

TILIDAN

R I V O J L A N I S H

R I V O J L A N I S H

---

14

15

IYUL 2020

Q

1. Vaqtni unuting

Odatda, ota-onalar farzandiga savol berar ekan, bir-

ikki daqiqa kutadi, xolos. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, 

ushbu “ongsiz” ravishda kutish barchada deyarli bir xil. 

“Biroq, alohida parvarishga muhtoj 

bolalar bo‘layotgan jarayonni tahlil 

qilish va natijani ma’lum qilishlari uchun 

ko‘proq vaqt talab qilinadi. Ehtimol, so‘zni 

bir necha marta takrorlashga to‘g‘ri keladi. 

Hatto, hozir siz javobini olmagan bo‘lsangiz 

ham, bu kichkintoyning sizni eshitmaganini 

anglatmaydi! Bir necha marta takrorlang”.

2. Sabotli bo‘ling

Ammo, xotirjam ham! Mittivoyning javobini olish 

uchun, ehtimol, savol yoki iltimosni bir necha marta 

takrorlash kerak bo‘ladi. Ovozingizni balandlatmang, 

asabiylashmang, balki ishonch bilan sokin ovozda 

so‘rang. 

“Murojaatning hissiy bo‘yoqdor 

bo‘lishi juda muhimdir. O‘z navbatida, 

bolalar suhbatdoshining hayajonlariga 

e’tibor qaratadi, murojaatning mazmuniga 

emas. Shuning uchun do‘stona ohang — bun-

day bolalar bilan muloqotning asosiy shart-

laridan biridir”.

3. Bolaning diqqatini faollashtiring

Bunday bolalar amalda hayajonlarini namoyon et-

ishmaydi. Ularning biror narsaga munosabatini ol-

ish juda qiyin. Lekin, mumkin! Masalan, bolakay bilan 

o‘ynar yoki sayrga chiqar ekansiz, uning diqqatini 

noodatiy usulda qaratishga urinib ko‘ring: yuzingizni 

“masxaraboz”dek burishtiring, antiqa tovush chiqaring. 

Amaliyotda bunday bolalar quyidagi narsalarga e’tibor 

qaratishi aniqlangan:

 

— keng va tez-tez kulgilar;

 

— yuzni aji-buji qilish;

 

— qiziq tovushlar;

 

— niqoblar, ko‘zoynaklar, yirik bezaklar.

Diqqatni qaratish uchun holatingizni tez-tez 

o‘zgartiring. Bunda, bolani o‘zingizga qarashga yoki 

sizni tinglashga majburlamang. 

4. Barcha sezish organlaridan 

foydalaning

Alohida parvarishga muhtoj bola bilan o‘ynar yoki 

shug‘ullanar ekansiz, “Eshitdi, ko‘rdi, bajardi!” qoidasiga 

rioya qiling. Qandaydir hikoyani so‘zlab berarkansiz, 

hikoyani qandaydir vizual va taktil aloqalar bilan mu-

jassamlashtiring. Masalan, gap mevalar ha-

qida borayotgan bo‘lsa, ularni ushlab, 

hidlab, tatib ko‘rishi 

uchun bolaga 

bering. Haqiqiy 

narsa osonroq 

va tezroq qabul 

qilinadi. 

      

OIDA

     ASOSIDA

IQTIDORLI BOLAKAY BILAN QANDAY O‘YNASH 

VA SHUG‘ULLANISH MUMKIN? BUNING 

UCHUN QANCHA VAQT VA QANDAY  

MALAKA TALAB ETILADI? 

Ammo, xotirjam ham! Mittivoyning 

javobini olish uchun, ehtimol, savol 

yoki iltimosni bir necha marta 

takrorlash kerak bo‘ladi.

Rivojlanishning alohida 

ko‘rinishlariga ega bolalar 

tashxisidan qat’iy nazar yaxshi 

moslashmaydi va noma’lum 

narsaga tezda rozi bo‘lavermaydi. 

Ularga buning uchun turtki berish 

va dunyoni o‘rganish uchun 

ilhomlantirish zarur.

Iqtidorli bolalar bilan o‘ynash va 

shug‘ullanishga doir 8 qoida

Defektolog-shifokor, boshlang‘ich ta’lim 

uslubiyoti bo‘yicha mutaxassis, psixolog 

Nargiza Iskandarovna Medvedeva shu 

haqda so‘z yuritadi.