|
Juwmaqlaw
Búgingi kúnde mámlekettiń jáhán sawdasında aktiv qatnası zárúrli artıqmashılıqlarǵa iye: bul mámlekette ámeldegi resurslardan jáne de nátiyjeli paydalanıw, ilim hám texnikanıń jáhán jetiskenliklerine qosıw, qısqa waqıt jumisinde óz ekonomikasın strukturalıq qayta qurıw, sonıń menen birge, xalıqtıń mútajliklerin tolıq hám hár tárepleme qandırıw imkaniyatın beredi. Dúnyanıń hesh bir mámleketi xalıq aralıq sawdada qatnasıw etpesten ekonomikanı jaratılıwma muvaffaq bolmaydı.
Esap-kitap eter ekenbiz, xalıq aralıq sawda kólemi jedel ósip baratırǵanı, ol jaǵdayda tayın ónimler úlesi barǵan sayın artıp baratırǵanın búydew múmkin. Geografiyalıq hám tavar retinde xalıq aralıq sawdanıń quramı mudami ózgerip, házirgi waqıtta eki element sistemesın ańlatadı : tiykarınan bir-biri menen sawda etiwshi rawajlanǵan mámleketler hám rawajlanǵan mámleketlerge óz ónimlerin jetkezip beretuǵın rawajlanıp atırǵan mámleketler. Úlken energiya resursları, joqarı maman miynet resursları menen isleytuǵın derlik 150 million xalıqqa iye bolǵan Rossiya, tovarlar, xızmetler hám kapital ushın úlken bazar esaplanadı. Biraq, sırtqı ekonomikalıq tarawda bul potencialdı ámelge asırıw dárejesi júdá kjumisi. 1995 - jılda jáhándıń kiripindegi Rossiyanıń úlesi 1, 5% ni, importda bolsa 1% ti quradı.
Xalıq aralıq sawda xalıq aralıq ekonomikalıq munasábetlerdiń tiykarǵı strukturalıq bólegi bolıp tabıladı, sebebi ol miynetti bólistiriw tiykarında payda bolǵan túrli mámleketlerdiń tavar óndiriwshileri ortasındaǵı baylanıs forması bolıp tabıladı. Hár bir mámleket eń úlken artıqmashılıqlarǵa iye bolǵan óndiriske qánigelesken hám islep shıǵarıw paydalı bolmaǵan ónimlerdi import etiwge ıntıladı. Sonıń menen birge, xalıq aralıq sawdada hár qıylı ekonomikalıq hám siyasiy qáwipler ámeldegi bolıp, olar túrli waqıtlarda onıń kelip shıǵıwın túsindiriwge háreket etetuǵın teoriyaler payda boldı hám biykarlaw etildi, arnawlı bir sharayatlarda maqsetlerdi anıqlaw, artıqmashılıqlar, kemshilikler hám t.b.
Xalıq aralıq sawdanı tártipke salıw úlken áhmiyetke iye. Bul materiallıq qádiriyatlar, túrli xızmetler, sonıń menen birge, milliy óndiriwshiler ortasında tájiriybe almaslaw imkaniyatın beredi. Tártipke salıwdıń tiykarǵı maqseti bazar turaqlılıǵın hám prognozına erisiw arqalı mámleketlikler ortasında jáhán ekonomikalıq baylanısların rawajlandırıw ushın shárt-shárayatlardı jaratıw bolıp tabıladı. Xalıq aralıq ekonomikalıq shólkemler sawda munasábetleriniń shólkemlestirilgen formaları esaplanadı.
Sırtqı sawda aylanbası ma`nisi boyınsha etakchi bolǵan tiykarǵı aymaqlar payda boldı. Xalıq aralıq sawdada mámleketlerdiń roli olardıń rawajlanıw dárejesin belgileydi. Sonday etip, házirgi basqishta rawajlanǵan mámleketlikler tiykarınan tayın ónim islep shıǵarıw hám úlken muǵdardaǵı sheki onimdi satıp alıw esabına boladılar. Rawajlanıp atırǵan mámleketlikler quramında, kerisinshe, sheki onim kiripi hám tayın ónimler importı ústinlik etedi.Usı waqıtta sırtqı sawdanıń eń úlken kólemi Evropada, odan keyin Aziya (tiykarınan Kitay esabına ) hám Arqa Amerikada, basqa regionlardıń úlesi onsha úlken emes.Házirgi waqıtta jáhán sawda birjasında tayın ónimlerdiń ósiw tendentsiyası payda bolıp atır, biraq rawajlanıp atırǵan mámleketlikler quramında tovarlarǵa qánigeliklashuv bar. Sonı atap ótiw kerek, sheki onimdi tutınıw qılıw artıp baratir, biraq hár qıylı rezervlerdi jaratıw arqalı basqa ónimlerdiń sawda dárejesi orqada qalıp atır. Sońǵı jıllarda joqarı texnologiyalı tovarlar almasinuvi artıp baratir, ximiya ónimleri sawdası da jedel rawajlanıp atır.Jáhán sawdasına tásir kórsetetuǵın eń iri tavar bazarları arasında mashinalar hám transport úskeneleri bazarı, tabiy janar may bazarı, sonıń menen birge, qara hám reńli metallar bazarı bar. Zamanagóy sharayatta yarım tayın ónimler almasinuvi úlken áhmiyetke iye. Waqıt ótiwi menen global tavar bazarınıń tábiyaatı ózgerlıgin juwmaq qılıw múmkin. Házir dinamikada xalıq aralıq sawdada tayın ónim úlesiniń ósiwi gúzetilip atır. Jáhán sawdasınıń dúzilisi, de geografiyalıq, da tavar ózgeriwshen bolıp, házirgi waqıtta eki element sistemesın ańlatadı : tiykarınan bir-biri menen sawda etiwshi rawajlanǵan mámleketler hám óz ónimlerin rawajlanǵan mámleketlerge jetkezip beretuǵın rawajlanıp atırǵan mámleketler.
Do'stlaringiz bilan baham: |
