X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

Nazorat savollari:
1. G’arbiy Sibir pastekisligi o’lkasi rel’ef xususiyatlariga tavsif bering?
2. O’rta Sibir yassi tog’ligi tabiiy va iqlimiy sharoitini tavsiflang?
3. Shimoliy-Sharqiy Sibir o’lkasi gidrografiyasi o’ziga xos tomonlari nimada?
4. Shimoliy Uzoq Sharq o’lkasi tabiat mintaqalari geografiyasiga tavsif 
bering?
5. Janubiy Uzoq Sharq o’lkasiniga boshqa o’lkalar bilan qiyosiy tavsif bering?
6. Janubiy Sibir tog’lari o’lkasining orografik xususiyatlari nimada? 
6.7.8. MARKAZIY OSIYO
 
 
Tayanch so’z va iboralar:
 orografik struktura, tektonik cho’kma, atmosfera 
sirkulyasiyasi, tektonik botiq, keskin kontinental, denudasiya, peneplen, tektonik 
uzilma, cho’kindi yotqiziqlar, katta suvsiz cho’l, gryadali qum massivlar, quruq 
dasht.
 
 
Markaziy Osiyo o’ziga xos tabiiy sharoitga, murakkab tektonik va orografik 
strukturaga ega bo’lgan, cho’l va dasht landshaftlari keng tarqalgan, tekisliklar va 
baland tog’lardan tarkib topgan, okeanlardan uzoqda joylashgan, hamma tomondan 
tog’lar bilan o’ralgan yirik hududdir. U Osiyoning markaziy qismida Oltoy va 
Himolay tog’lari o’rtasida joylashgan. Markaziy Osiyo shimolda O’rta Osiyo va 
Janubiy Sibir tog’lari bilan, sharqda Katta Xingan tizmasining g’arbiy tog’ etaklari, 
Ordos yassi tog’liginnng sharqiy chekkasi va undan shimolda joylashgan 
ko’tarilmalar bilan, g’arbda Eron tog’ligi bilan chegaralanadi. Janubiy chegarasi 
Hind va Braxmaputra daryo vodiylarining yuqori qismidagi kenglik bo’ylab 
cho’zilgan tektonik cho’kmadan o’tadi, maydoni 6 mln. km
2
ga teng. 
Markaziy Osiyo geomorfologik jihatdan g’arbdan sharqqa tomon cho’zilgan 
quyidagi mintaqalarga bo’linadi:
1. Shimoliy tog’li mintaqa.
Bunga 
Sharqiy Tyanshan, Mongoliya Oltoyi, Gobi 
Oltoyi, Xangay va Xentey 
tog’ tizmalari hamda ular oralig’ida joylashgan 
Jung’oriya 
va Katta
 
Ko’llar
botig’i qaraydi.
2. O’rta uncha baland bo’lmagan tekislik mintaqa. 
Bu mintaqa Tarim botig’i 
(Takla-Makon cho’li), Beyshan yassi tog’ligi, Alashan va Gobi cho’llaridan tarkib 
topgan. Cho’llarning katta qismi dengiz sathidan 1000-1500 m balandda joylashgan. 
Yuqorida aytilgan fikr-mulohazalarni hisobga olgan holda hamda Markaziy Osiyoni 

---

311 
orotektonik tuzilishi, gipsometrik joylashishi, atmosfera sirkulyasiyasi va boshqa 
xususiyatlariga ko’ra tabiiy geografik o’lkalarga bo’lish maqsadga muvofiq. 
 
Bu tabiiy geografik o’lka murakkab landshaft strukturasiga ega bo’lib, 
Sharqiy Tyanshan, Mongoliya Oltoyi, Gobi Oltoyi, Xangay va Xentey tog’ 
tizmalari, Jung’oriya, Tarim, Katta Ko’llar botiqlari, Beyshan yassi tog’ligi, Alashan 
va Gobi cho’llaridan tarkib topgan. O’lka tabiiy sharoitinint umumiy bir xilligiga 
qaramasdan, yer yuzasining orografik tuzilishi, geografik o’rni ayrim ichki 
tafovutlarning vujudga kelishiga imkon yaratadi. Mavjud bo’lgan ichki tafovutlar 
Past Markaziy Osiyo hududini quyidagi uchta landshaft oblastiga bo’lishga asos 
bo’lib xizmat qiladi. Bular: 
Mongoliya Oltoyi - Xentey, Tarim—Jung’oriya va Gobi-
Alashan.