X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

 
orolidagi, O’rta Osiyodagi neft va tabiiy gaz konlari butun dunyoga mashhur. 
Kembriydan oldingi va
 
Epigertsin
 
platformalari tutashgan zonalardagi subakval 
havzalarda toshko’mir (karbon) davrida juda katta qalinlikda biogen qatlamlar 
to’planib, ko’mir konlarining hosil bo’lishida asosiy manba bo’lib xizmat qilgan. 
Asosiy toshko’mir konlari va yirik ko’mir havzalari Buyuk Britaniya (Yorkshir, 
Janubiy Uel’s), Fransiya, Bel’giya, Germaniya (Rur, Saar), O’rta Yevropa, Pol’sha 
(Yuqori Sileziya havzasi), Ukraina (Donesk havzasi), Vorkuta (Pechora havzasi), 
O’zbekiston (Ohangaron), Shimoli-G’arbiy Xitoy, Buyuk Xitoy tekisligi va
 
Yaponiya orollarida joylashgan. Osh tuzi, glauber va kaliy tuzlari sayoz ko’l hamda 
dengizlardagi sho’r
 
suvlarning bug’lanib ketishidan hosil bo’lgan. Bu tuzlar 
Kaspiybo’yi pastekisligida, Turkmanistonning g’arbiy qismida Qorabo’g’izgo’lda, 
O’zbekistonning janubida qazib olinadi. Kaliy tuzlaridan kimyoviy
 
o’g’it 
tayyorlanadi. Kola yarim orolida apatit-nefelin, mis-nikel konlari mavjud. Boksit 
konlari Qozog’istonda, Buyuk Xitoy tekisligida, Al’p tog’lari etaklarida uchraydi. 
Nazorat savollari: 

---

216 
1. Materik rel’ef tuzilishi haqida ma’lumot bering? 
2. Yevrosiyo rel’efi shakllanishida burmalanish bosqichlarining o’rni qanday? 
3. Materikda tekislik, tog’lik va botiqlarning shakllanishi haqida ma’lumot 
bering? 
4. Foydali qazilmalarning tarqalishining o’ziga xosligi nimada? 
 
6.4. YEVROSIYO MATERIGI IQLIMI
 
Tayanch so’z va iboralar: 
havo massalari, Mussonlar, quyosh radiasiyasi,
siklon, antisiklon, atmosfera yog’inlari, harorat ko’rsatkichlari, Arktika, subarktika, 
mo’tadil, toropik, subtropik, subekvotorial, ekvotorial iqlim mintaqalari, iqlim tipi. 
Yevrosiyoning geografik o’rni, hududining kattaligi, g’arbiy va janubiy chekka 
qismlarining kuchli parchalanganligi, markaziy va sharqiy qismlarining yaxlitligi, 
asosiy qismining shimoliy qutb doirasi bilan ekvator oralig’ida joylashganligi, okean 
havzalarining ta’siri, murakkab orografik tuzilishi materikning iqlim xususiyatlarida 
va iqlim sharoitining nihoyat darajada xilma-xilligida muayyan o’z ifodasini topgan. 
Materikning keng tekisliklari, qirg’oq chiziqlarining kuchli kesilganligi, 
Atlantika okeani va Arktikadan keladigan havo massalarining ichki rayonlarga 
bemalol kirib borishiga imkon beradi. Yevrosiyoning sharqida Tinch okeandan 
keladigan musson havo massalariniig ta’siri bir muncha chegaralangan bo’lib, 
asosan qirg’oq, bo’ylarida namoyon bo’ladi. Mussonlar shimoliy kengliklarning 
ichki rayonlariga umuman ta’sir etmaydi. Chunki, bu regionda submeridian 
yo’nalishda cho’zilib yotgan