X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

Daryolari.
Afrikaning eng yirik daryo tizimlariga Nil, Kongo, Niger, Zambezi, 
Oranj kabi daryolari kiradi. Bu daryolarning ko’pchiligi Afrika platformasining 
chekkalarida, yaqinda vujudga kelgan tog’ tizmalari va yassi tog’lik ko’tarilmalari 
bilan o’ralgan yirik botiqlardan oqib o’tadi. Bu ko’tarilmalar erozion jarayonlarni 
ancha jonlantirib, yirik daryo vodiylarida ko’plab tosh ostonalarini va sharsharalarni 
hosil qiladi. 
Nil daryosi- 
materikning eng uzun daryosi bo’lib, janubdan shimolga tomon 
6671 km masofaga cho’zilgan, havzasining maydoni 2870 ming km
2
ga teng va 
dunyodagi eng uzun daryo hisoblanadi.. Uning o’rtacha yillik suv sarfi Asvon shahri 
yaqinida 2600 m
3
/sek. ni tashkil etadi. Ba’zi yillarda minimal suv sarfi 500 m
3
/sek. 
dan, maksimal suv sarfi 15 000 m
3
/sek. gacha o’zgarib turadi. Nil daryosining 
manbasi ekvatordan janubda, Sharqiy Afrika yassi tog’ligining 2000 m dan 
balandroq qismidan o’z suvini oluvchi Kagera daryosi hisoblanadi. Bu daryo avvalo 
Viktoriya ko’liga quyiladi. Ko’ldan Viktoriya-Nil nomi bilan oqib chiqib, Koga 
ko’li orqali o’tadi va Mobutu-Sese-Seko (Albert) ko’liga quyiladi. Bu ko’ldan 
Albert-Nil nomi bilan oqib chiqadi va Oq Nil botig’igacha tipik tog’ vodiysini hosil 
qiladi. Vodiyning bu qismida bir necha ostonalar va sharsharalar mavjud bo’lib, 
bulardan eng yirigi Merchison (40 m) sharsharasidir. Daryo yassi tog’likdan keng 
va yassi botiqqa Bahr-el-Jabal nomi bilan kirib kelib tarmoqlarga bo’linadi va juda 
sekin oqadi. Bu yerda eng yirik Bahr-el-G’azal va Sobat irmoqlari birlashib Oq Nil 
(Baxr-el-Abyad) daryosini hosil qiladi. Xartum yaqinida Oq Nil bilan Ko’k Nilning 
birlashishidan Nil (El-Bahr) daryosi hosil bo’ladi. Ko’k Nil Oq Nilga nisbatan qisqa, 
u Efiopiya tog’ligidagi Tana ko’lidan boshlanadi. Xartumdan shimolda Nilga 
Efiopiya tog’ligidan boshlanuvchi eng so’nggi irmoq Atbara kelib qo’shiladi. 

---

24 
Nil o’rta oqimida qattiq qumtoshlardan tarkib topgan platoni kesib o’tadi, shu 
sababli bu yerda ham ostonalar ko’p uchraydi. Faqat Xartum va Asvon shaharlari 
o’rtasida oltita ostona mavjud. Nil o’z suvini O’rta dengizga quyadi, quyilish joyida 
maydoni 24 000 km
2
ga teng bo’lgan del’ta hosil qiladi. Nil del’taga kelib 9 ta katta 
va ko’plab mayda tarmoqlarga bo’linib ketadi. Nil ekinzorlarga va suv omborlariga 
har yili 62 mln. m
3
unumdor loyqa keltiradi. Daryo vodiysida birgina Misrning 97% 
aholisi yashaydi.