X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

Tropik mintaqalar. 
Bu mintaqalar shimoliy va janubiy yarim sharlarning 
tropik kengliklariga to’g’ri keladi. Tropik iqlim mintaqasi Shimoliy Afrikada yaxshi 
rivojlangan bo’lib, u Sahroi Kabirning juda katta qismini egallagan. Sahroi 
Kabirning tropik iqlimi faqat materikda emas, balki butun dunyoda eng issiq va eng 
quruq iqlim hisoblanadi. Bu yerda yoz nihoyatda issiq bo’lganligidan hamda deyarli 
bulut bo’lmaydi. Quyosh toshloq va qumli cho’llarning yer yuzasini +70°,+80°S 
gacha qizdiradi, havo harorati +40°, +45°S gacha ko’tariladi. Kechasi esa yer yuzasi 
va havo tez soviydi. Mintaqa hududida mumkin bo’lgan bug’lanish miqdoridan, 
haqiqiy bug’lanish miqdori 20-25 marta katta. Yoz oylarida Shimoliy Afrikaning 
tropik iqlim mintaqasida quruq havo massasini keltiradigan shimoli-sharqiy passat 
shamollar hukmronlik qiladi. Qishda esa antisiklon rejim qaror topadi. Shunday 
qilib, yil bo’yi bu mintaqada yomg’ir hosil qiladigan va nam keltiradigan qulay 
sharoit vujudga kelmaydi. Yozda vaqti-vaqti bilan kuchli samum shamollari esib, 
qum bo’roni bo’lib turadi. Afrikaning janubiy tropik iqlim mintaqasi shimoliy tropik 
iqlim mintaqasiga qaraganda kichikroq maydonni egallaydi. Bu yerda yog’in 
shimoliy tropik cho’liga nisbatan ko’proq yog’adi. Bunga sabab janubiy tropik iqlim 
mintaqasiga Hind okeanidan esib turadigan janubi-sharqiy passat shamollari nam 

---

22 
havo massasini keltiradi va yog’in miqdorini oshiradi. Mintaqaning g’arbida, 
Atlantika okeani sohillarida yog’in miqdori keskin kamayadi. Natijada okean bilan 
tutashib turgan Namib cho’li hosil bo’lgan. Tropik mintaqaning eng sharqiy 
qismida, Drakon tog’larining sharqiy yon bag’irlarida va Madagaskar orolining 
sharqida yomg’ir juda ko’p yog’adi (2000-3000 mm). Chunki, bu yerdagi tog’ yon 
bag’irlari to’siq vazifasini bajarib, okeandan keladigan nam havo massasini ushlab 
qoladi hamda yog’inning ko’p yog’ishiga sababchi bo’ladi. Janubiy Afrikaning 
tropik mintaqasida iqlimning ikki xil tipi - cho’l tropik (3A) va nam tropik (3B) iqlim 
tiplari vujudga keladi. Janubiy yarim sharda quruq tropik iqlim tipi Kalaxari botig’i 
uchun ham xarakterli. Ammo bu yerda Sahroi Kabirga nisbatan yog’in Hind 
okeanidan esadigan janubi-sharqiy passat shamollari hisobiga ko’p yog’adi.