X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

Foydali qazilmalari. 
Afrika kontinenti turli xil qimmatli tabiiy boyliklarni o’z 
zaminida asrab yotgan ulkan xazinadir. Bu yerdagi qazilma boyliklarning 
ko’pchiligi dunyodagi eng yirik konlardan hisoblanadi. Ularning geografik tarqalishi 
va hosil bo’lishi materikning geologik tuzilishiga hamda uning rivojlanish tarixiga 
bog’liq. Afrikada magmatik jinslarning keng tarqalishi rudali foydali qazilmalarning 
ko’p bo’lishiga sabab bo’lgan. Ular yer po’stining tektonik yoriqlari va uzilmalari 
orqali oqib chiqqan magmatik jinslarda hosil bo’lgan. Sharqiy va Janubiy Afrikadagi 
foydali qazilmalarning aksariyati ochiq usul bilan qazib olinadi, chunki bu yerdagi 
rudali qadimgi kristall jinslar yer yuzasiga yaqin yotadi. Afrikaning asosiy qazilma 
boyliklari kembriydan oldin va kembriy davrida hosil bo’lgan. Jumladan olmos, 
oltin, uran, xromit, mis, temir rudasi, boksit, qalayi, polimetall konlari kembriydan 
oldingi magmatik jinslar tarkibida uchraydi. Afrika olmos qazib chiqarishda 
dunyoda birinchi o’rinda turadi. Dunyoda qazib chiqariladigan olmosning 98% ga 
yaqini Afrika hududidan olinadi. Olmosdan qimmatbaho toshlar tayyorlanibgina 
qolmasdan, undan sanoatda ham keng foydalaniladi. 
Afrikada magmatik yo’l bilan paydo bo’lgan foydali qazilmalardan tashqari 
cho’kindi yo’l bilan hosil bo’lgan tabiiy boyliklar ham ko’pchilikni tashkil etadi. 
Materikning pastqam, cho’kindi jinslar to’plangan joylarida toshko’mir, neft, tabiiy 
gaz, marganes rudalari, tuzlar, fosforitlar keng tarqalgan. Materikning shimoliy 
qismida 
Atlantika okeani sohilidan Qizil dengiz sohiligacha cho’zilgan keng maydonda 
katta zahiraga ega bo’lgan fosforit konlari ko’p tarqalgan. Sahroi Kabirning Jazoirga 
qarashli qismida va Liviyada neft va gaz konlari, Marokashda marganes rudalari, Jazoir va 
Tunisda temir
, 
qo’rg’oshin va rux konlari mavjud. Rodeziyada oltin, Gvineyada boksit 
konlari, Ganada marganes rudasi, boksit va oltin konlari, Nigeriyada kumush va kolumbit 
konlari hamda Marokashda kobalt va polimetall konlari bor. 
Markaziy Afrikaning mis mintaqasi kembriy davrida hosil bo’lgan magmatik 
jinslar orasida ko’p uchraydi. Bu mintaqada keng tarqalgan mis konlaridan tashqari 
uran rudasi, kobalt, rux konlari, Janubi-G’arbiy Afrikada berilliy, vanadiy va litiy 
konlari uchraydi. Janubiy Afrika materikning boshqa hududlariga nisbatan foydali 
qazilmalarga ancha boy. Bu yerda olmos, uran, kumush, xromit, marganes, temir, 
titan-magnetit, korund, flyuorit, surma, toshko’mir, asbest va boshqa konlar keng 
tarqalgan. Shimoliy Afrikada va Gvineya qo’ltig’i sohillarida katta neft konlari 
mavjud. Atlas tog’larida, Atlantika okeani sohillarida cho’kindi jinslardan hosil 
bo’lgan temir rudalari bor. Liviyada kaliy tuzi qazib olinadi. Atlas burmali 
tog’larining sinklinal zonalarida neft va fosforit konlari mavjud.