X to‘xtaboyev kimyo 9

Oksidlari. ZnO — oq rangli modda bo‘lib, uni olish uchun 
quyidagi kimyoviy reaksiyalardan foydalanamiz:
1. Kislorod bilan qizdirish yoki tabiiy birikmasi ZnS ni
havoda kuydirish.
2. Tuzlarni qizdirish: ZnCO
3
= ZnO + CO
2
→
,
2Zn(NO
3
)
2
= 2ZnO + 4NO
2 
+ O
2
→
.
3. Rux gidroksidni qizdirish: Zn(Oh)
2
= ZnO + h
2
O.
Rux (II)-oksidi amfoter oksid bo‘lib, u kislotalarda ham,
ishqorlarda ham erib, tuz hosil qiladi:
ZnO + h
2
SO
4
= ZnSO
4
+ h
2
O,
ZnO + 2KOh + h
2
O = K
2
[Zn(Oh)
4
].
Rux guruhchasi elementlarining gidroksidlari suvda eri maydi. 
Ularni olish uchun suvda eriydigan tuzlariga ishqor ta’sir ettirib 
olinadi:
ZnSO
4
+ 2NaOh = Zn(Oh)
2
→
+ Na
2
SO
4
,
CdSO
4
+ 2NaOh = Cd(Oh)
2
→
+ Na
2
SO
4
.
hg(Oh)
2
– juda ham beqaror (yuqorida bayon etilgan).
Cd(Oh)
2
– asosan asos xossasiga ega.
Zn(Oh)
2
— rux va rux oksidi kabi amfoter xossaga ega.
Rux gidroksidi kislotalar bilan reaksiyaga kirishib, tuzlarni
hosil qiladi: Zn(Oh)
2
+ h
2
SO
4
= ZnSO
4
+ 2h
2
O.
hosil bo‘lgan rux sulfat tuzi rux kuporosi — ZnSO
4
. 7h
2
O, 
ya’ni kristallgidrat shaklida olinadi. ZnSO
4
. 7h
2
O tuzi rux-
ning eng muhim birikmalaridan biri bo‘lib, ko‘p maqsadlarda
ishlatiladi.
http:eduportal.uz

---

143
Rux gidroksidi yuqorida aytib o‘tilganidek, amfoter xossaga
ega bo‘lganligidan ishqorlar bilan ham reaksiyaga kirishadi va
sinkatlarni hosil qiladi:
Zn(Oh)
2
+ 2NaOh = Na
2
[Zn(Oh)
4
].
Simob. Simob odatdagi sharoitda suyuq holda uchraydigan 
metalldir. U kumushsimon yaltiroq bo‘lib, elektr va issiqlikni 
yaxshi o‘tkazadi. Simobli termometr va barometrlarni ko‘rgan 
bo‘lishingiz mumkin.
Simob bug‘lari nihoyatda zaharli. Uning bug‘lari insonni
o‘ldiradi! Odatdagi sharoitda havodagi kislorod va boshqa mod-
da lar bilan reaksiyaga kirishmaydi. Ammo simob qaynash haro-
ra tiga yaqin haroratda (357,25 °C) kislorod bilan reaksiyaga 
kirishadi:
2hg + O
2
= 2hgO.
Simob kislorod bilan birikib, ikki xil oksid: qora rangli 
simob (I)-oksid hg
2
O ni va qizil (maydalangan holatda sariq) 
rangli simob (II)-oksid hgO ni hosil qiladi.
Simob (II)-oksid simobning boshqa zarur bo‘lgan birik-
malarini olish uchun xomashyodir. Simob (II)-nitrat tuzini 
qizdirish yo‘li bilan simob olish mumkin:
hg(NO
3
)
2
= hg + 2NO
2
→
+ O
2
→
.
Simobning suvda eruvchan tuzlariga ishqor ta’sir ettirib
ham olish mumkin. Bunda, avval o‘rganganimizdek, simobning 
(II)-gidroksidi hosil bo‘lishi kerak edi. Ammo simobning (II)-
gidrok sidi beqaror birikma bo‘lganligi sababli hgO hosil bo‘ladi.
hg(NO
3
)
2
+ 2NaOh = hgO + 2NaNO
3
+ h
2
O.
Simob nitrat suyultirilgan nitrat kislotaga simob ta’sir etti-
rish yo‘li bilan olinadi:
hg + 4hNO
3
= hg(NO
3
)
2
+ 2NO
2
→
+ 2h
2
O.
Simob va uning birikmalari zaharlidir. U bilan ishlashda 
juda ehtiyot bo‘lish zarur.