X to‘xtaboyev kimyo 9

• Himoya qoplama hosil qilish.
• Korrozion muhitning faolligini kamaytirish (ingibirlash).
• Metallning xossalarini o‘zgartirish (qo‘shimchalarni
yo‘ qo tish yoki qo‘shimchalar qo‘shish).
• Elektrokimyoviy himoyalash.
• Kimyoviy barqaror materiallardan foydalanish.
Metallar korroziyasi xalq xo‘jaligiga juda katta zarar yet-
kaz ganligi uchun metallarni korroziyadan saqlash muhim aha-
miyatga egadir. Shuning uchun yuqorida ko‘rsatilgan usullardan 
eng muhimlarini ko‘rib chiqamiz.
himoya qavatlar. Metall sirtiga uni korroziyadan saqlash 
http:eduportal.uz

---

83
uchun metal l bo‘lmagan qoplamalar: lok-bo‘yoq, emal lar, 
smolalar, plastmassalar, oksidlar (oksidlash), tuzlar (fosfatlash) va
boshqalar qoplanadi.
Fosfatlash
— qora va rangli metallar sirtida fosfat qopla-
malar olish usulidir. Bu usul metallarning fosfat kislota va 
uning tuzlari eritmalari bilan ta’sirlashib, metallar sirtida suvda 
erimay digan fosfat tuzlaridan iborat qoplamalar hosil qilishga 
asoslangan. Fosfat qoplamalar olish uchun ishlatiladigan mod-
dalar anod ingibitorlari qatoriga kiradi. Fosfat qopla malarning 
elektro izola tsion xossalari yaxshi bo‘lganligi sababli ulardan 
elekt ro mashinalar qismlarini tayyorlashda, elektrotexnik va bosh-
qa po‘latlar sirtida elektroizolatsion qavat hosil qilishda foy-
dalaniladi. 
har qanday o‘lcham va shakldagi buy umlarni fosfatlash 
mumkin, bunda harorat darajasi turlicha bo‘lgan fosfatlovchi 
erit malar ishlatiladi, fosfatlash uchun ketgan vaqt esa qisqa
bo‘ladi. Metall buyumlarni bo‘yashdan oldin fosfatlash bo‘yoq-
larning po‘lat bilan mustahkam birikishini hamda sir tning 
turli nuqson lari da korrozion yemirilishlarning kam bo‘lishini 
ta’minlaydi.
Fosfat qop lama hosil bo‘lishi vodorod chiqishi bilan boradi.
Temir atom lari bosqichma-bosqich kislota tarkibidagi vodorod 
atomlari o‘rnini oladi:
2h
3
PO
4 
+ Fe = Fe(h
2
PO
4
)
2
+ h
2
→
,
Fe(h
2
PO
4
)
2
+ Fe = 2FehPO
4
+ h
2
→
,
2FehPO
4
+ Fe = Fe
3
(PO
4
)
2
+ h
2
→
.
Ko‘pincha metallar korroziyaga ancha chidamli boshqa 
metal lar (nikel, r ux, xrom, aluminiy, oltin, kumush) bilan 
ham qopla nishi mumkin. Agar qoplama yemirilsa, ya’ni metall 
sir tining bir qismi ochilib qolsa, himoya qilinuvchi metall 
agressiv muhitga tushib, galvanik element hosil bo‘ladi va metall 
korroziyalana bosh laydi. Agar qoplama metall himoya qilinuvchi 
metalldan faolroq, masalan, temir ustiga rux qoplangan bo‘lsa, 
qoplangan metal l (r ux) anod bo‘ladi va bunday qoplama 
http:eduportal.uz

---

84
anod qoplama
deyiladi. himoya qilinayotgan metall (temir) 
katod bo‘ladi va u qoplangan r ux ning hammasi sar f lanib 
bo‘lmaguncha buzilmaydi. himoya qiluvchi metallga qaraganda 
faolligi kamroq bo‘lgan metallar katod qoplama hosil qiladi. 
Bordi-yu katod qoplama buzilsa, himoya qilinuvchi metall juda
tez korroziyalanadi.