X to‘xtaboyev kimyo 9

31-§.
Xrom. Davriy jadvaldagi o‘rni.
atom tuzilishi va ayrim xossalari
17- jadval.
¹
Xossalari
1
Davr raqami
4
2
Qator raqami
4
3
Guruh
VI B
4
Tartib raqami
24
5
Atomining tuzilishi
+24 2 8 13 1; 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6
3d
5
4s
1
[Ar] 3d
5
4s
1
6
Nisbiy atom massasi
51,996
7
Atom yadrosidagi proton
24
8
Zichligi, g/cm
3
7,19
9
Suyuqlanish harorati, °C
1 890
10 Qaynash harorati, °C
2 680
11 Yer po‘stlog‘idagi ulushi, %
0,02
12 Tabiatda uchrashi
FeO.Cr
2
O
3
, (Fe(CrO
2
)
2
) — xromli
temirtosh
13 Kashf qilingan
1797- y. L.Vaklen
14 Barqaror oksidlanish darajasi
0; +2; +3; +6
Olinishi. Sof xromni olish uchun xrom (III)-oksidi aluminiy 
metalli bilan qay tariladi. Metallarni uning birikma 
laridan 
aluminiy yordamida qaytarib olish 
aluminotermiya
deyiladi:
Cr
2
O
3 
+ 2Al 
→
Al
2
O
3 
+ 2Cr.
X romli temir tosh koks bilan qay tarilsa, xrom va temir 
aralashmasi olinadi: 
FeO 
. 
Cr
2
O
3
+ 4C 
→
2Cr + Fe + 4CO
→
. 
Xromning tuzlarini elektroliz qilish yo‘li bilan ham xrom 
olinadi.
Fizikaviy xossalari. Xrom kumushsimon oq rangli, yaltiroq,
issiqlikni va elektrni yaxshi o‘tkazadigan metall. 17- jadvalga
qarang.
Kimyoviy xossalari. Xromning sirti yupqa oksid parda bilan 
10–Kimyo, 9- sinf.
http:eduportal.uz

---

146
qoplanganligi sababli kimyoviy jihatdan ancha barqaror. hatto 
kislotalar bilan ham qiyinchilik bilan reaksiyaga kirishadi.
Suyultirilgan sulfat va xlorid kislotalar bilan qizdirilganda
reaksiyaga kirishadi:
2Cr + 3h
2
SO
4
→
Cr
2
(SO
4
)
3
+ 3h
2
→
, 
Cr + 2hCl 
→
CrCl
2
+ h
2
→
. 
Bu reaksiyada xlorid kislota ortiqcha olinsa, CrCl
3
tuzi
hosil bo‘ladi. Konsentrlangan nitrat kislotalar bilan reaksiyaga 
kirishmaydi.
Yuqori haroratda maydalangan xrom kislorod bilan reak-
siyaga kirishib, xrom (III)-oksidini hosil qiladi:
4Cr + 3O
2 
→
2Cr
2
O
3
.
Shu n i n gdek, y uqor i ha ror atd a x rom bi r qator odd iy 
moddalar bilan ham reaksiyaga kirishadi:
2Cr + N
2
= 2CrN; 2Cr + 3S = Cr
2
S
3
;
2Cr + 3Cl
2 
= 2CrCl
3
.
Qizdirilgan xrom suv bug‘lari bilan reaksiyaga kirishadi:
2Cr + 3h
2
O = Cr
2
O
3
+ 3h
2
→
.
Ishlatilishi. Korroziyaga chidamli bo‘lganligi sababli me-
tall buyumlar sirti xrom bilan qoplanadi. Temirga turli nis bat-
larda xrom qo‘shib har xil xossalarga ega bo‘lgan yuqori si fatli 
po‘latlar olinadi. Masalan, 12 % xrom qo‘shilgan po‘lat zang-
la maydigan po‘lat deyiladi va u tibbiyotda har xil jihozlar tay-
yorlashda ishlatiladi.