|
Xrom (III)-oksidi amfoter xossaga ega bo‘lgan barqaror bi-
rikmadir. U yashil rangli kukun. Kislotalar bilan ham, ish qorlar
bilan ham reaksiyaga kirishib, tuzlar hosil qiladi:
Cr
2
O
3
+ 6hNO
3
= 2Cr(NO
3
)
3
+ 3h
2
O,
Cr
2
O
3
+ 2NaOh = 2NaCrO
2
+ h
2
O.
Xrom (III)-oksidi laboratoriya sharoitida ammoniy dixro-
matni qizdirib olinadi:
(Nh
4
)
2
Cr
2
O
7
→
Cr
2
O
3
+ N
2
→
+ 4h
2
O.
Xrom (III)-gidroksidi ham amfoter xossaga ega. Xromning
uch valentli tuzlariga ishqor ta’sir ettirilib olinadi:
CrCl
3
+ 3NaOh = Cr(Oh)
3
+ 3NaCl,
Cr(Oh)
3
+ 3hCl = CrCl
3
+ 3h
2
O,
Cr(Oh)
3
+ 3NaOh = Na
3
[Cr(Oh)
6
].
Cr
+3
oksidlanish darajasidagi xromning birikmalari ham ok-
sid lovchi, ham qaytaruvchilardir.
Xromning uch valentli birikmalaridan bo‘lgan xromli ach-
chiq toshlar ko‘nchilik sanoatida terilarni oshlash uchun ishla-
ti ladi. X rom l i achch iqtosh larga kal iy x rom l i achch iqtosh
— K
2
SO
4
. Cr
2
(SO
4
)
3
.12h
2
O, ammoniy xromli achchiqtosh —
(Nh
4
)
2
SO
4
. Cr
2
(SO
4
)
3
. 6h
2
O lar misol bo‘la oladi va ular sulfatli
qo‘shaloq tuzlardir.
Xrom (VI)-oksidi — kislotali oksid. To‘q qizil rangli kris-
tall modda. Ishqorlar bilan reaksiyaga kirishib, natriy xromat
tuzini hosil qiladi: CrO
3
+ 2NaOh = Na
2
CrO
4
+ h
2
O.
CrO
3
kuchli oksidlovchi. Oddiy va murakkab moddalarni
oksidlab, o‘zi Cr
2
O
3
ga qadar qaytariladi:
3S + 4CrO
3
= 3SO
2
+ 2Cr
2
O
3
.
http:eduportal.uz
149
Yuqori haroratda parchalanib, Cr
2
O
3
ni hosil qiladi:
4CrO
3
= 2Cr
2
O
3
+ 3O
2
→
.
CrO
3
ni laboratoriya sharoitida kaliy dixromatga (K
2
Cr
2
O
7
)
konsentrlangan sulfat kislota ta’sir ettirib olinadi:
K
2
Cr
2
O
7
+ h
2
SO
4
→
2CrO
3
+ K
2
SO
4
+ h
2
O.
Xrom (VI)-oksid suv bilan oson reaksiyaga kirishadi:
agar suv ko‘p bo‘lsa: CrO
3
+ h
2
O = h
2
CrO
4
;
agar CrO
3
ko‘p bo‘lsa: 2CrO
3
+ h
2
O = h
2
Cr
2
O
7
.
Demak, xrom (VI)-oksidiga ikki xil kislota to‘g‘ri keladi:
h
2
CrO
4
— xromat kislota, h
2
Cr
2
O
7
— dixromat kislota.
Xromat kislota (h
2
CrO
4
) beqaror, faqat suyultirilgan eritma
holidagina mavjud.
Xromat kislotaning tuzlari xromatlar deyiladi va ular sariq
rangda bo‘ladi. Dixromat kislota tuzlari dixromatlar deyilib, to‘q
sariq rangli bo‘ladi.
X romat va di x romat k islotalar n ing natr iyli, kaliyli va
ammo niyli tuzlari barqaror va suvda yaxshi eriydi.
Bu tuzlar kuchli oksidlovchilardir. Shuning uchun ularning
kislotali muhitdagi eritmasidan turli moddalarni oksidlashda
foyda laniladi:
3Na
2
SO
3
+ K
2
Cr
2
O
7
+ 4h
2
SO
4
→
→
3Na
2
SO
4
+ K
2
SO
4
+ Cr
2
(SO
4
)
3
+ 4h
2
O,
6FeSO
4
+ K
2
Cr
2
O
7
+ 7h
2
SO
4
=
= 3Fe
2
(SO
4
)
3
+ Cr
2
(SO
4
)
3
+ K
2
SO
4
+ 7h
2
O.
Cr
+6
oksidlanish darajasidagi xromning birikmalari kuchli
oksidlovchilar bo‘lib, oson qayta riladi va Cr
+3
li birikmalarga
aylanadi.
Cr
+2
→
Cr
+3
→
Cr
+6
qaytaruvchi ham qaytaruvchi oksidlovchi
ham oksidlovchi
Cr
+2
(Oh)
2
→
Cr
+3
(Oh)
3
→
h
2
Cr
+6
O
4
, h
2
Cr
+6
2
O
7
.
faqat asos
ham asos, ham
kislota
kislota (amfoter)
http:eduportal.uz
150
CrO
→
Cr(Oh)
2
→
CrSO
4
,
Cr(NO
3
)
3
,
Cr
2
O
3
→
Cr(Oh)
3
→
Cr
NaCrO
2
,
h
2
CrO
4
→
K
2
CrO
4
,
CrO
3
h
2
Cr
2
O
7
→
K
2
Cr
2
O
7
.
Namunaviy misol, masala va mashqlar
1- misol.
(Nh
4
)
2
Cr
2
O
7
tuzidan laborator iya sharoitida
“Sun’iy vulqon” deb ataluvchi qiziqarli tajribani amalga
oshi rish mumkin. Bu tajriba uchun 5,04 g ammoniy dixro-
mat olingan bo‘lsa, n.sh.da o‘lchangan qancha hajm va
qanday gaz hosil bo‘ladi?
Yechish.
Reaksiya tenglamasini yozish.
5,04 g
x l
(Nh
4
)
2
Cr
2
O
7
-------> Cr
2
O
3
+ N
2
→
+ 4h
2
O.
252 g
22,4 l
5,04
252
x
22,4
=
;
5,04 . 22,4
252
x
= = 0,448 l.
Javob:__0,448_l_azot_hosil_bo‘ladi.__2-_misol.'>Javob:
0,448 l azot hosil bo‘ladi.
2- misol.
Temir (II)-sulfat tuzini oksidlash uchun kislotali
muhitda kaliy dixromatdan foydalanamiz. Ushbu kimyoviy
jarayonning reaksiya tenglamasini yozing. Tenglamani oksid-
lanish-qaytarilish bo‘yicha tushuntiring, tenglang. 7,84 g
xrom (III)-sulfat olish uchun qancha temir (II)-sulfat va
qancha kaliy dixromat kerak?
Yechish.
1) reaksiya tenglamasini yozish va tenglash.
+2 +6 +3 +3
6FeSO
4
+K
2
Cr
2
O
7
+
7h
2
SO
4
= 3Fe
2
(SO
4
)
3
+ Cr
2
(SO
4
)
3
+
+ K
2
SO
4
+ 7h
2
O.
http:eduportal.uz
151
Fe
2+
–1
ē
Fe
3+
(qaytaruvchi),
Cr
6+
–3
ē
Cr
3+
(oksidlovchi);
3
1
1
3
2) yuqoridagi tenglama asosida 7,84 g xrom (III)-sulfat olish
uchun qancha temir (II)-sulfat va kaliy dixromat kerak?
x y
7,84
6FeSO
4
+ K
2
Cr
2
O
7
---------> Cr
2
(SO
4
)
3
.
912 294 392
a) FeSO
4
ning massasini topish.
х 7,84 912
.
7,84
912 392 392
= ; х = = 18,24 g;
b) qancha kaliy dixromat kerak?
y 7,84 294
.
7,84
294 392 392
= ; y = = 5,88 g.
Javob:
18,24 g FeSO
4
, 5,88 g K
2
Cr
2
O
7
.
3- misol.
Quyidagi oksidlanish-qay tarilish reaksiyasini
tenglang:
K
2
Cr
2
O
7
+ KI + h
2
SO
4
→
K
2
SO
4
+ Cr
2
(SO
4
)
3
+ I
2
+ h
2
O.
Oksidlovchi va qaytaruvchi elementni, moddani aniqlang.
Yechish.
K imyoviy reaksiya tenglamasini yozib olamiz.
Oksidlanish darajasi o‘zgargan elementlarni aniqlaymiz.
6+ -1 3+ 0
K
2
Cr
2
O
7
+ KI + h
2
SO
4
→
K
2
SO
4
+ Cr
2
(SO
4
)
3
+ I
2
+ h
2
O.
Kimyoviy reaksiyaga kirishayotgan kaliydixromatdagi xromni
oksidlanish darajasi +6 dan +3 ga o‘zgardi. Natijada 3 ta
elektron qabul qilib oksidlovchi vazifasini o‘tadi. Demak,
K
2
Cr
2
O
7
oksidlovchi.
Reaksiyada ishtirok etayotgan kaliy yodiddagi yod esa
elektron berib, -1 dan 0 ga o‘tdi. Demak, KI — qaytaruvchi.
6+
+6
ē
3+
1 | 2Cr ------> Cr
2
| 6 | 3 | 1;
- -2
ē
0
3 | 2I --------> I
2
| 2 | 1 | 3.
http:eduportal.uz
152
K
2
Cr
2
O
7
+ 6KI + 7h
2
SO
4
= 4K
2
SO
4
+ Cr
2
(SO
4
)
3
+ 3I
2
+ 7h
2
O.
Javob:
K
2
Cr
2
O
7
– oksidlovchi, KI – qaytaruvchi.
Savol va topshiriqlar:
?
1. Xromning II, III, VI valentli oksidlari, gidroksidlarining
for mu lalarini yozing.
2. Quyidagi o‘zgarishlarni amalga oshirish uchun zarur reak
siya tenglamalarini yozing:
a) Cr
→
CrO
→
Cr
2
O
3
→
Cr(NO
3
)
3
,
b) (Nh
4
)
2
Cr
2
O
7
→
Cr
2
O
3
→
CrCl
3
→
Cr(Oh)
3
.
3. Natriy xromat (Na
2
CrO
4
) bariyning suvda eriydigan
tuz lari bilan reaksiyaga kirishib, sariq rangli cho‘kma
(BaCrO
4
) ho sil qiladi. Ushbu reaksiyaning molekular va
ionli teng lamalarini yozing.
4. Xromning uch valentli oksidi, gidroksidi amfoterlik xos
saga ega ekanligini bilasiz. Cr
2
O
3
va Cr(Oh)
3
larning
amfo ter ekanligini reaksiya tenglamalarini yozish bilan
izohlang.
5. Quyidagi kimyoviy reaksiyaning tenglamasini tenglang.
Qaysi modda oksidlovchi? Nima uchun?
K
2
Cr
2
O
7
+ h
2
S + h
2
SO
4
= Cr
2
(SO
4
)
3
+ S + K
2
SO
4
+ h
2
O.
33-§.
Marganes. Davriy jadvaldagi o‘rni.
atom tuzilishi. ayrim xossalari
18- jadval.
¹
Xossalari
1
Davr raqami
4
2
Qator raqami
4
3
Guruh
VII B
4
Tartib raqami
25
5
Atomining tuzilishi
+25
2 8 13 2; 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6
3d
5
4s
2
[Ar] 3d
5
4s
2
6
Nisbiy atom massasi
54,938
7
Atom yadrosidagi proton
25
http:eduportal.uz
153
8
Zichligi, g/cm
3
7,44
9
Suyuqlanish harorati, °C
1 244
10 Qaynash harorati, °C
2 080
11 Yer po‘stlog‘idagi ulushi, %
0,1
12 Tabiatda uchrashi
MnO
2
— piroluzit, Mn
3
O
4
—
gausmanit, Mn
2
O
3
— braunit
13 Kashf qilingan
1774- yil. K.Sheyele
14 Barqaror oksidlanish darajasi
0; +2; +4; +7
Olinishi. Marganes oksidini elektr pechlarida kremniy bilan
qaytarib, marganes olinadi (aluminotermiya usuli bilan ham
olinadi):
Mn
3
O
4
+ 2Si
→
3Mn + 2SiO
2
(3Mn
3
O
4
+ 8Al
→
9Mn + 4Al
2
O
3
).
MnSO
4
tuzi er itmasi n i ng elek trol i z qi l ish orqal i ham
marganes olish mumkin.
Fizikaviy xossalari. Marganes kumushsimon, oq rangli,
qattiq metall (18- jadvalga qarang).
Do'stlaringiz bilan baham: |
