|
Ishlab chiqarish
4-chizma. Ishlab chiqarish darajasi va inflyatsiya sur’ati
Jami talabni AD dan AD’ ga siljishiga ko’pincha pul massasining o’sishi sabab bo’ladi. Bundan tashqari davlat xarajatlarini o’sishi, soliqlarning kamayishi ham bunga sabab bo’lishi mumkin.
AD chizig’ining o’nga siljishidan hosil bo’ladigan inflyatsiya talab inflyatsiyasi hisoblanadi.Jami talab o’nga siljiganda inflyatsiya darajasi П0 dan П1 ga oshadi.
Agar jami talab chizig’i o’zgarmay turib, ishlab chiqarish qisqarsa bu taklif inflyatsiyasini keltirib chiqaradi. Chizmadan ko’rinib turibdiki, AS` holatga o’tishi muvozanat nuqtani E dan E2 holatga o’tkazadi. Natijada inflyatsiya darajasi П0 dan П2 vaziyatga o’tadi. Bu vaziyatda tovarlar ishlab chiqarish qisqarib, aholi qo’lida tovar bilan ta’minlanmagan pul paydo bo’ladi.
Qisqa muddatli davrda inflyatsiyani va ishlab chiqarish hajmini o’zgarishiga ko’p omillar ta’sir qiladi.
Ammo ishlab chiqarishning barqaror hamda to’la bandlik sharoitida inflyatsiya surati pul massasini o’sishi bilan aniqlanadi.
Pulning qadrsizlanishi alohida olingan mamlakatda har xil bo’lishi mumkin. Inflyatsiya darajasi rivojlangan mamlakatlarda pastroq va tez o’tadi, sust
rivojlangan mamlakatlarda uning darajasi yuqori va bartaraf qilish ham ko’p vaqtni tashkil qiladi.
Inflyatsiyani real daromadlar darajasiga ta’siri u kutilayotgan yoki kutilmayotganiga ham bog’liq. Kutilayotgan inflyatsiya sharoitida daromad oluvchi inflyatsiyaning u olayotgan daromadga ta’sirini kamaytirish, ya’ni real daromadi darajasini saqlab qolish chorasini ko’radi.
Buning uchun Fisher tenglamasidan foydalanish mumkin:
I = r + kut, bu yerda i-nominal foiz stavkasi; r- real foiz stavkasi; kut- kutilayotgan inflyatsiya darajasi.
Inflyatsiya sur’ati 10 foizdan oshganda Fisher tenglamasi quyidagi ko’rinishni oladi:
i - kut r =
1- kut
Inflyatsiya barcha makroiqtisodiy ko’rsatkichlarga, ayniqsa ishlab chiqarish va daromadlarni ifoda etuvchi ko’rsatkichlarga kuchli ta’sir etadi. Narxlarni ko’tarilishida milliy ishlab chiqarish va daromadlarning nominal hajmi amalda mahsulot va xizmatlarni hech qanday qo’shimcha ishlab chiqarilishi bo’lmasa ham o’sib boradi. Inflyatsiya darajasi yuqori bo’lgan mamlakatlarda ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi qisqarishi bilan bir vaqtda, uning nominal hajmining ortib borishi kabi vaziyat sodir bo’lishi mumkin. Daromadlarni ishlab chiqarish tomonidan ta’minlanmagan o’sishi, shunday holga olib keladiki, aholi qo’lidagi pul, taklif qilinayotgan tovar va xizmatlardan oshiqcha bo’lib qoladi. Pul birligining harid quvvati yanada tushib ketadi: bir miqdordagi pulga joriy yilda o’tgan yildagiga nisbatan aholi kamroq ne’matlar sotib oladi, ya’ni uning real daromadlari kamayadi. Real daromadlarni o’zgarishi quyig’dagicha aniqlanadi:
Real daromadlarni o’zgarishi = nominal daromadi – inflyatsiya darajasi Misol uchun, joriy yig’lda aholini nominal daromadi 30 foizga ko’paygan,
narxlar darajasi 32 foizga oshgan bo’lsa, unda aholining real daromadlari 2 foizga
kamayadi. Chunki, narxlarning o’sishi aholi pul daromadlari o’sishidan ilgarilab ketadi (30 foiz -32 foiz= -2 foiz).
Inflyatsiyaning o’sish sur’atini quyidagicha aniqlash mumkin:
INI1– INI0
Inflyatsiyaning o’sish sur’ati =
bu yerda,
INI0
INI1 – joriy yildagi iste’mol narxlari indeksi; INI0 – bazis yildagi iste’mol narxlari indeksi.
2013 yilda qat’iy pul-kredit siyosati yuritilganligi inflyatsiyani jilovlashda muhim ahamiyat kasb etdi va uning belgilangan prognoz ko’rsatkichdan past bo’lishi ta’minlandi.
2013 yil yakuni bo’yicha iste’mol narxlari indeksi asosida hisoblanadigan inflyatsiya darajasi 2012 yilga nisbatan 0,2 foiz bandga pasayib, 6,8 foizni tashkil etdi. Bunda iste’mol narxlari indeksining o’sishi asosan nomonetar omillar hisobiga yuz berdi.
Jumladan, 2013 yilda oziq-ovqat mahsulotlarining narxi 3,9 foizga o’sib, uning inflyatsiyaga ta’siri 2,0 foizni, nooziq-ovqat mahsulotlari narxi 7,4 foizga o’sib, inflyatsiya darajasiga ta’siri 2,1 foizni tashkil etdi. Xizmatlar narxi esa 13,8 foizga o’sib, iste’mol narxlari indeksiga ta’siri 2,6 foizni tashkil qildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
