X. N. Nazarov robotlar va robototexnik tizimlar

13.2. Intellektual robototexnik tizumlarning tarixiy tahlili 
Sun’iy intellekt sohasiga quyidagilar kiradi: Robotatexnika masalalari, 
teoremalarni isbotlash, robotlarni boshqarish, tasvirlarni bilib olish. Mashina 
yordamida tarjima kilish va tabiy tildagi tekstlarni tushnish, yoki dasturlari 
mashina yordamida ijod qilish (muzikani, she’rni va matnlarni sintez qilish ekspert 
sistema). 
Teoremalarni isbotlash: Sun’iy intellektni asosiy masalalaridan biridir, bu 
masalani yechishda turli hil gipotezalardan deduktiv metodlardan foydalaniladi. 
1954 yilda A.N’yuell olim shaxmat o’yini uchun programma tuzishni maqsad qildi 
va 1956 yilda IPL programmalash tilini yaratdi. Dj. SHou G. Saymon bilan 
birgalikda . LiSP tilini birinchi versiyasi va bu til yordamida simvoli informasiya 
bilan ishlash mumkin. 
1956 yilda teoremalarni isbotlash uchun LT programmasi yaratildi. Sun’iy 
intellekt masalalarini yechish uchun quyidagi tillar yaratilgan: 1) LiSP 1960 yilda 
PROLOG (1975-1979) tillari misol bo’la oladi. 

---

170 
Tasvirlarni bilib olish P.Uijton birinchi bo’lib bu sohada ishlagan. 1980 yil
turli hil ob’ektlarni ochish va ularni sinflash jarayonlarni avtomatlashtirgan. Lekin 
murakkab tasvirlarni bilib olish masalasini yecha olmagan. Sun’iy intellekt 
sohasida yana asosiy bo’lib ekspert sistemalar hisoblanadi, bular avtomatik 
maslahat beruvchi sistemalardir. 
Ekspert sistemalariga misollar: 

DENDRAL (1960 yil Stenford universitetida yaratilgan) MYC IN (7) 
infeksion kasalliklarni tashxiz qilish mumkin; 

PROSPECTOR (1977-1983) foydali qazilmalarni topish uchun 
ishlatiladi. 
Mashina yordamida tarjima: 1954 yil AQSH da EXM yordamida 60 ta so’z 
tarjima qilingan. Hozirgi vaqtda bunga e’tibor katta masalan rus tilini ingliz tiliga 
aylantirish. 1971 yilda T.Vinograd degan olim tomonidan mashxur SHRDLU 
programmalari yaratilgan. 
1974 yilda Shaxmat programmalari chempionati o’tkazilgan unda 
Rossiyaning Kaissa programmasi birinchi o’rin olgan. Mashina yordamida ijod 
1954 yilda Amerika tadqiqotchilari Menloz va Gutman birinchi bo’lib muzika 
yaratish bo’yicha programma yaratgan. 
1954 yil Rossiya matematigi R. Zaripov mashina yordamida muzika yarata 
boshlagan. 
Intellektual robototexnik sistemaning struktura sxemasi 13.5-rasmda 
keltirilgan.

---

171