X. N. Nazarov robotlar va robototexnik tizimlar

13.3. Robototexnikada intellektual masalalar va intellektual model. 
Intellektual masalalarda biror masalaning yechish algoritmi sxemasi 
bo’lmaydi. Ammo bilimlar bazasida yechim algoritmlari bo’lishi mumkin va 
masalani yechish jarayonida ulardan foydalanish mumkin. NoIntellektual 
(elementar) masalalarda masalani yechish algoritmi sxemasi bo’ladi. Masalan: 
Intellektual masalani quyidagicha yozish mumkin:
(13.1) 
bu yerda 
ob’yektning maqsadli holatlari modeli, 
ob’yektning 
boshlang’ich holatlari modeli, 
masalani yechish uchun ishlatiladigan 
operasiyalar to’plami, 
masala rejasi (algoritm, programma, yechim sxemasi) 

---

176 
va 
berilishiga qarab intellektual masalalar bir satxli va ikki satxli bo’lishi 
mumkin. Bir satxli masalalarda 
yoki 
ma’lum bo’ladi. 2 satxli masalalarda 
va 
ikkalasi ma’lum bo’ladi. 
Intellektual modelning tashkiliy qismlari 13.6 rasmda keltirilgan. 
13.6-rasm. Intellektual modelning tashkiliy qismlari
. 
Zamonaviy robototexnikaning nazariy asoslari 1960-yilda yaratildi, ammo 
zaruriy texnologiyalar, materiallar, xisoblash sistemalarining resurslari etarli 
bo’lmaganidan ularni amalga oshirish imkoniyati bo’lmaydi. 
“Robotiks” (robototexnika) terminini yozuvchi Ayzek Azimov taklif qildi va 
birinchi bo’lib, robototexnikaning uch qonunini yaratdi: 
1)
robot insonga zarar etkazishi mumkin emas yoki insonga ziyon 
etkazishiga yo’l qo’ymasligi kerak; 
2)
robot inson komandalariga bo’ysunishi kerak, agar bu komandalar 
birinchi qonunga qarshi bo’lmasa; 
3)
robot o’zining xavfsizligini ta`minlashi zarur, agar bu birinchi va ikkinchi 
qonunga qarshi bo’lmasa. 
Ayzek Azimovning bu uch qonuni hozirgi kungacha robotlarni loyihalashda 
va yaratishda ishlatilmoqda.